دردسرهای واژه‌سازی فرهنگستان

حدود 70کارگروه تخصصی با بیش از 350استاد کارشناس و متخصص در حوزه های گوناگون فعالیت دارند.هر کارگروه پس از گرد آوری پیکره واژگانی خود ، برای هر واژه پرونده ای به نام کاربرگه تشکیل می دهد که در آن اطلاعاتی از قبیل واژه بیگانه به زبان انگلیسی و زبان های دیگر ،تعریف واژه ،منشا زبانی و ریشه شناختی واژه ،ترکیبات و مشتقات و واژه های مرتبط با آن،معادل های به کار رفته در برابر این واژه در زبان فارسی،مقوله دستوری و جز آن درج شده است.

[

به گزارش شبکه اطلاع رسانی دانا، به نقل از خراسان، وقتی حدود هشتاد سال پیش به دستور رضا خان ،فرهنگستان زبان و ادب فارسی تشکیل شد،هیچ کس فکر نمی کرد که روزی برسد تا همه به "عدلیه "، بگویند "دادگستری" و "شهرداری" جای واژه "بلدیه" را بگیرد. هیچ کس فکر نمی کرد که کسی به اطفائیه بگوید آتش نشانی و یا واژه دانشگاه جای "اونیورسیته" را بگیرد و یا به "طلبه" بگویند "دانشجو". بسیاری از واژه ها یی که از زمان های بسیار دور معادل سازی شده ،بر اساس همان،در جامعه رواج پیدا کرده و استفاده می شود.حالا اگر کسی به جای "دانشکده " بگوید "فاکولته " همه به او می خندند. امروز همه با جمله"فارسی را پاس بدارید"آشنا هستند اما آیا همه این زبان را پاس می دارند؟آن هم با واژه های غریبی که هر روز از زبان های دیگر وارد زبان ما می شود و جامعه از این واژه ها استقبال می کند .اما سوال مهمتر این است که واژه هایی که در فرهنگستان زبان و ادب فارسی معادل سازی می شود، چقدر مورد استفاده قرار می گیرد؟ ازعلی مهرامی یکی از اعضای گروه واژه گزینی فرهنگستان،در خصوص مراحل واژه گزینی و معادل سازی پرسیدیم و او نیز با حوصله به سوالات ما پاسخ داد.

, شبکه اطلاع رسانی دانا,

۳۵۰ استاد معادل ساز

حدود 70کارگروه تخصصی با بیش از 350استاد کارشناس و متخصص در حوزه های گوناگون فعالیت دارند.هر کارگروه پس از گرد آوری پیکره واژگانی خود ، برای هر واژه پرونده ای به نام کاربرگه تشکیل می دهد که در آن اطلاعاتی از قبیل واژه بیگانه به زبان انگلیسی و زبان های دیگر ،تعریف واژه ،منشا زبانی و ریشه شناختی واژه ،ترکیبات و مشتقات و واژه های مرتبط با آن،معادل های به کار رفته در برابر این واژه در زبان فارسی،مقوله دستوری و جز آن درج شده است.پس از تهیه مجموعه ای از واژه ها،آن مجموعه به شورای هماهنگی و سپس به هیئت فنی ارسال می شود و پس از رفع نواقص ،در جلسات شورای واژه گزینی مطرح می شود.در این شورا پس از بحث و بررسی و شنیدن نظر های موافق و مخالف ،سرانجام معادل هایی به تصویب می رسد.معادل های مصوب در پایان هر سال ، به صورت فرهنگ منتشر و برای آگاهی علاقه مندان و کارشناسان ، در وبگاه فرهنگستان درج می شود و تا سه سال ،در صورت دریافت پیشنهاد ها و معادل های بهتر،قابل تغییرند.البته مردم هم نظرات خود را اعلام می کنند اما کمتر اتفاق می افتد که واژه های پیشنهادی مردم ، توانایی جایگزینی داشته باشد .چون کاری که در فرهنگستان انجام می شود،علمی و ریشه ای است و واژه ها خوشه ای بررسی می شوند.

اولویت های واژه گزینی

کارشناسان واژه گزینی برای معادل سازی ،سه اولویت کاری دارند.اولویت اول به واژه هایی اختصاص دارد که در جامعه عمومی شده و به زبان مردم راه پیدا کرده مثل "سونوگرافی" که واژه ای آشنا در جامعه است.اولویت دوم مربوط به واژه هایی تخصصی تر است مثل آن چه در کتاب های درسی وجود دارد. همانند واژه هایی که مرتبط با رایانه است.اولویت سوم هم به واژه هایی اختصاص دارد که عامه مردم از آن استفاده نمی کنند و کاملا تخصصی است.مثل واژه هایی که بین خلبان و برج مراقبت رد و بدل می شود.

آیا کسی از معادل ها استفاده می کند؟

این پژوهشگر زبان فارسی معتقد است که برنامه ریزی برای زبان ، نیازمند زمان است و در طول زمان باید منتظر جواب آن بود.نمی توان انتظار تغییر و تحول سریع را در این مسئله داشت.واقعیت این است که همه واژه های معادل سازی شده ، مورد استفاده عموم قرار نمی گیرند و تنها تعدادی خاص در جامعه رواج پیدا کرده اند .هر چند در مراکز علمی مورد استقبال قرار می گیرند . برای استفاده عموم از این واژه ها نیازمند عزمی جدی هستیم و نقش رسانه ها در این میان بسیار تاثیر گذار است.اگر واژه ها در کتاب های درسی و رسانه ها استفاده شوند ، به مرور زمان و در اثر تکرار می توان انتظار داشت که از واژه های جدید استفاده شود. چند سال پیش در یک برنامه تلویزیونی ، به شوخی چند واژه معادل سازی ،عنوان شد و این کلمات به دل برخی نشست تا جایی که عده ای تصور کردند که این واژه ها ، به واقع از سوی فرهنگستان ،معادل سازی شده است."کش لقمه" به جای" پیتزا"، "دراز لقمه" به جای "ساندویچ" و "گرد لقمه "به جای "همبرگر" برخی از این کلمات بودند تا جایی که فرهنگستان نسبت به این واژه ها واکنش نشان داد .

سه دوره فرهنگستان

مدیر روابط عمومی بخش واژه گزینی فرهنگستان می گوید که فرهنگستان زبان فارسی سه دوره دارد.دوره اول فرهنگستان عمر کوتاهی داشت. سال 1314 تشکیل شد و تا 1323ادامه پیدا کرد. در این دوره واژه ها اندک اما کاربردی بودند.دوره دوم از سال 1349آغاز شد و تا سال 1358 ادامه پیدا کرد .بسیاری از واژه هایی که در این دوره معادل سازی شد،حتی به گوش مردم هم نرسید. البته در همین دوره بود که واژه هایی چون "رایانه" انتخاب شد اما همان موقع مورد استفاده واقع نشد.دوره سوم هم از سال 1369آغاز شد البته مقدمات کار این دوره ، به طول انجامید و در نهایت نخستین مجلد واژه های مصوب فرهنگستان در سال 76با 220واژه منتشر شد.اوایل سرعت کار کم بود اما الان هر سال یک فرهنگ شامل حدود 3500 واژه جدید منتشر می شود.

چرا مقاومت می شود؟

از همان دوره اول برای استفاده از واژه های جدید ،مقاومت هایی هم از جانب مردم و هم از سوی اهل فن صورت گرفت .به گفته مهرامی در همان دوره نخستِ فرهنگستان ، دکتر عباس اقبال آشتیانی که از اعضای فرهنگستان بود، می گفت که چه کسی به جای "اونیورسیته " می گوید دانشگاه یا به جای "طلبه "می گوید، "دانش آموز" و "دانشجو"، اما حالا واژه دیگری غیر از این ها در ذهن نمی آید .کلمات دیگر هم همین طور. هنوز هم مردم به "رایانه" ، "کامپیوتر" می گویند یا به "موشی"همچنان "موس" گفته می شود . در کنارهمه این ها واژه هایی را هم داریم که از واژه معادل سازی شده اش استفاده می شود . مثل یارانه و پیامک که در جامعه با بهره گیری درست و زیاد و البته تبلیغات گسترده ، جایگزین smsو سوبسید شده اند. اما چنددرصد این واژه ها درست استفاده می شوند؟چقدر توانسته ایم از واژه های فارسی درست و به جا استفاده کنیم؟و اصلا چرا بعضی از واژه ها در میان عموم به سخره گرفته می شود؟ آیا می توان انتظار داشت که روزی همه واژه های فارسی ، به درستی ادا شوند؟آیا می شود انتظار داشت که روزی همگان ، فارسی را پاس بدارند؟

انتهای پیام/گ

]