• پنج‌شنبه ۰۳ فروردین ۱۳۹۶ ۱۸:۱۶
• کد خبر : 1067051

• اخبار
• سایر رسانه ها

یکی از قرآن های خطی با ارزش واقع در استان کردستان؛ نسخه ای است مشهور به قرآن تاریخی مولان آباد، که با سرپرستی یکی از علمای برجسته ی منطقه به نام شیخ حسن مولانا آبادی و با خط دانشمند دیگری به نام ملا رسول کتابت شده است.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا به نقل از  گولان سقز، این نسخه جدای از متن قرآن، حاوی مجموعه ای از اطلاعات مرتبط با علوم متنوع قرآنی، شامل ترجمه، تفسیر، بیان شأن واسباب نزول آیات، بررسی آیات احکام، علم تجوید، علم تلاوت و قرائت های هفتگانه، بیان خواص و فضائل آیات و سور، علم اصول الحدیث و چند رساله ی دیگر است، که بنا به یکجا بودن همه ی این موضوعات در منطقه به اُمّ القرآن شهرت یافته است. شیخ حسن از دانشمندان و عارفان برجسته در عصر نادر شاه افشار بوده و تألیفات و تحقیقات زیادی در علوم مختلف داشته که  مهم ترین آنها؛ گردآوری این نسخه می باشد.

در روستای مولان آباد یا مولانا آباد واقع در جنوب شرق شهرستان سقز در استان کردستان، قرآنی بسیار نفیس نگه داری می شود؛ که به قرآن مولان آباد، أمّ القرآن وقرآن شیخ حسن شهرت دارد، که اولین وجه تسمیه مربوط به روستای محل نگه داری، دومی به دلیل شمول نسخه بر برخی از مهمترین علوم مرتبط با قرآن و سومین وجه شهرت هم، با نام بانی و سرپرست اصلی آن یعنی شیخ حسن حسنی در ارتباط است.

   این نسخه ی با ارزش بیش از سه سده است که در مسجد روستا قرار داشته و در سالیان اخیر به منظور جلوگیری از دستبرد افراد سودجو، تحت تدابیر خاصی حفاظت می شود، چرا که در گذشته چند بار مورد سرقت واقع گشته و خوشبختانه با پیگیری مردم و مسؤولان و نیروهای انتظامی دوباره به روستا برگردانده شده است.  مردم منطقه به این قرآن اعتقاد خاصی دارند و معمولا روزهای چهارشنبه از اطراف به زیارت آن می روند، که البته همین موضوع باعث فرسوده شدن جلد و برخی صفحات آن گشته است.

تا کنون تحقیقی جامع بر این نسخه انجام نپذیرفته و نویسندگان این مقاله با استفاده از امکانات موجود و هماهنگی با سازمان میراث فرهنگی و فرمانداری شهرستان سقز، به تحقیق علمی بر نسخه و تصویر برداری و اسکن  تمام صفحات آن اقدام نموده اند. 
                       
مقاله ی حاضر شامل دو بخش است، که در بخش نخست معرفی و بررسی مختصر ویژگی های این اثر مد نظر بوده و در بخش دوم به صورتی کوتاه، صاحب اثر یعنی شیخ حسن مولانا آبادی معرفی می گردد.  

بخش اول - ویژگی های اثر

این اثر ارزشمند تاریخی علاوه بر ویژگی های عمومی اغلب نسخ منطقه؛ حاوی برخی خصوصیات منحصر به فرد نیز هست که سبب شهرت و اهمیت آن شده، که برخی از مهم ترین آنها به صورت زیر است:

1. نسخه با جلد چرمی قهوه ای رنگ، تقریبا شانزده کیلو گرم وزن داشته و بیش از یک هزار و هفتصد صفحه بوده، که ابعاد کاغذی صفحات؛ در طول حدود 45 و در عرض 300 سانتی متر می باشد.

2. براساس حواشی صفحه ی مربوط به سوره ی ناس، نام کاتب نسخه ملارسول و بانی و سرپرست این تفسیر شیخ حسن حسنی از سادات منطقه و ساکن روستای مولان آباد بوده است.تاریخ آغاز کتابت آن سال 1116 هـ.ق بوده، که اتمام آن حدود ده سال به طول انجامیده است. شیخ حسن در چهارر بیت به زبان فارسی که در وقف نامه اش ذکر نموده، پس از ستایش خداوند در بیت آخر، ترکیب « ختم حسن » را آورده که به حساب ابجد معادل1127 یعنی سال اتمام نگارش قرآن است:    

گر ز تاریخ او بپرسی، من        لا نگویم، جواب «ختم حسن»

3. خط به کار رفته در نوشتن متن قرآن، نسخ بوده و برخی صفحات تذهیب شده است. همچنین تنوع رنگ و اندازه ی قلم در نگارش متن، ترجمه، تفسیر و حواشی از ویژگی های جالب این اثر است. به صورتی که متن قرآن با رنگ سیاه پر رنگ و سایزی بزرگتر از بقیه ی مطالب و ترجمه ی فارسی با رنگ قرمز و اندازه ی قلم کوچکتر خود نمایی می کند. تفسیرهای فارسی و عربی و بقیه ی مطالب نیز با سایزهای مختلف درج شده اند.

4. از ویژگی های جالب این اثر که باعث شهرت بسیار آن شده و در نوع خود بی نظیر می نماید، درج برخی از مطالبی است که به حوزه دانش های مرتبط با قرآن بر می گردد، به صورتی که این اثر تنها حاوی متن قرآن نبوده، بلکه مجموعه ای است شامل متن قرآن، ترجمه فارسی قرآن، تفسیر فارسی و عربی قرآن، بیان شأن و اسباب نزول سوره ها و آیات، بیان قواعد مربوط به علم تجوید به صورت مصور با کشیدن تصویر مخارج حروف، بیان احکام فقهی مرتبط با آیات بر اساس مذهب فقهی امام شافعی با توجه به شافعی مذهب بودن کاتبین، بیان خواص و فضائل هر سوره و هر آیه در حواشی متن، بیان وجوه قرائات، و علائم وقف و ابتدا و درج چندین کتاب دیگر در نسخه مانند کتابی در علم اصول حدیث، بیان برخی ظرائف عرفانی برخی آیات و درج اشعاری به زبانهای فارسی و کردی با گویش اورامی که مجموعا در یک مجلد گردآوری شده اند. که در ادامه به بررسی بیشتر برخی از موارد فوق الذکر پرداخته می شود.

5. همانطور که گفته شد از ویژگی های منحصر به فرد این اثر، درج وجوه اختلاف قرائات قرآنی است. صاحب اثر، بنای کار مراعات قواعد تجوید را بر اساس روایت حفص از عاصم قرار داده که مشهورترین وجه قراءت در میان قراءت های هفتگانه است. شیخ حسن، آگاهی زیادی از اختلاف قراءت ها داشته و بقیهه ی وجوه اختلافی را در بطن آیات با دقّت و مهارت خاصی آورده و با ذکر نام قاری مربوطه  در حاشیه ی کتاب، آنها را توضیح داده و به کاتب املا کرده است.

6- از دیگر نکات قابل ذکر، گذاشتن علامتهای وقف است که این علامتها علاوه بر علامتهای معمول و شناخته شده ای  هستند که عبدالله سجاوندی، ابداع کرده و رایج است، که احتمالا از ابتکارات شیخ حسن است. برای نمونه گذاشتن علامت (تا) با رنگ قرمز بر روی کلمه ی « تعقلون» که «وقف تام» را نشان داده و یا در پایان کلمه ی «بآیاته» با قراردادن کلمه ی «حسن»، «وقف حسن» را بیان نموده است.

7- پس از بررسی و تحقیق بر نسخه مشخص شد، که ترجمه ی درج شده در زیر آیات که  به زبان فارسی است؛ از خود شیخ حسن نیست، بلکه در واقع ترجمه ی تفسیر « المواهب» مشهور به تفسیر حسینی تألیف مولانا واعظ کاشفی است، که در منطقه کردستان؛ خواندن آن بسیار رواج دارد و مردم بویژهه آنان که گرایش به تصوف دارند بدان اقبال زیاد می نمایند. ترجمه فارسی عیناً در ذیل آیات به رنگ قرمز آمده است.    
                      
8- تفسیرهایی که از آیات شده شامل سه نوع تفسیر است. تفسیری فارسی که عینا برگرفته از « تفسیر حسینی»  یعنی همان تفسیر المواهبب کاشفی  است که در حاشیه و گاهی در زیر آیات با رنگ سیاه درج شده است. بخش دوم تفسیر به زبان عربی است که البته حجم آن کمتر بوده و باا بررسی های نویسندگان این مقاله مشخص شد که  تفاسیر عربی برگرفته از تفسیر « اسرار التنزیل » بیضاوی است، که تعلیم و تعلّم آن در مدارس علوم دینی مناطق کردستان از اهمیت خاصی برخودار است . همچنین به صورتی بسیار مختصر، برخی آراء تفسیری خود شیخ حسن هم در حواشی به چشم می خورد که در پایان آنها عبارت (ویم) دیده می شود، که  واژه ای کردی با لهجه ی اورامی به معنی (خودم) می باشد که روشنگر نظر شخصی ایشان است. 
 
9- همچنین در خصوص شأن و اسباب نزول آیات و سوره ها در حاشیه ی نسخه، کتاب « لباب النقول فی اسباب النزول» امام جلال الدین سیوطی درجج شده است. و در باب آیات مرتبط با احکام فقهی نیز پدیدآورندگان این مجموعه به بیان حکم فقهی آیه پرداخته که احتمالا برگرفته از کتب فقهی مذهب امامم شافعی می باشد.                   

10- از دیگر نکات قابل ذکر، آمدن رساله ای است در پایان جزء سی ام ؛ در باره ی قواعد علم تجوید به زبان فارسی که حاوی نکات مهمی در تجوید و نیز تصاویر نقاشی شده ی جالب توجهی در شناخت مخارج حروف است. این کتاب بنابر توضیح کاتب از تألیفات شیخ حسن بوده و نامی برای آن قرار دادهه نشده است.

11- همچنین در هر جا که آیه و سوره دارای خواص و فضائل مأثور بوده، بیان شده که با مقایسه با کتاب خواص القران منتسب به امام جعفر صادق  مشابهتی تام دارد.

بخش دوم - شیخ حسن مولان آباد

شیخ حسن مولان آباد(1136-1073 هـ.ق) فرزند شیخ محمود فرزند شیخ محمد فرزند شیخ ابراهیم بِستی فرزند شیخ زکریای مهاجر است.شیخ حسن در سال 1073 هجری قمری در روستای بِست از بخش خورخوره ی شهرستان سقز به دنیا آمده و در 1136 در روستای مولان آباد سقز وفات یافته است.

ایشان بسیار متّقی و زاهد بوده و اغلب اوقات را به تدریس و مطالعه و عبادت گذرانیده است(روحانی،1364: 1/124). شیخ حسن دانشمندی بزرگ و زاهدی دیندار بود و در شعر و ریاضیات هم دست داشت.او ابتدا تحصیلات خود را در منطقه و نزد پدر آغاز و سپس جهت تکمیل به مصر سفر کرده و در الازهر مصر تحصیلات خود را به اتمام رسانیده و در بازگشت به بغداد رفته و در آنجا نیز به کسب فضایل پرداخته و در محضر شیخ محمد نودهی برزنجی سلوک عرفانی را آغاز و تکمیل نموده و پس از سالها دوری از وطن به دیار خویش بازگشته و به تعلیم شاگردان پرداخت( المدرس،1403: 163(

از اقدامات مهم شیخ، تحریر قرآن کریمی است که آن را امّ القرآن نامیده اند. در قرآنهای موجود در زمان وی اغلاطی وجود داشته، از این رو شیخ به فکر تهیه ی قرآنی عاری از غلط برای مردم منطقه می¬افتد. لذا کاتب خوشنویس و باذوقی به نام ملارسول را مأمور نوشتن قرآن و تذهیب آن می کند. پس از اتمام کار، برای مقایسه و مقابله با قرآنهای معتبر دیگر بلاد اسلامی و گرفتن تأیید از علمای بارز آن نواحی به بغداد و دمشق و حجاز سفر می کند. پس از تأیید آن، شیخ قرآن را به مولان آباد برمی گرداند و از آن پس این متن از قرآن کریم، امّ القرآن و اساس دیگر قرآنهای منطقه برای بررسی میزان صحت و سقم کتابتشان میشود.
                       
شیخ حسن معاصر نادر شاه افشاربوده و نادر به هنگام عزیمت به مغان، بنا به شهرت و احترامی که شیخ در بین مردم و حکّام داشت به مولان آباد و زیارت شیخ می رود و عصای مرصع و سفره ای چرمی حاشیه دار و کتاب نفایس الفنون را به شیخ هدیه می دهد که هم اکنون نزد بازماندگان شیخ حسن  نگه داری می شود.

شیخ حسن در دانش ریاضیات و نجوم مهارت داشت. وی با قرار دادن وتنظیم تعدادی سنگ در مقابل خورشید، اوقات نماز ظهر و عصر را تعیین کرد و تقویمی برای کشاورزان ابداع نمود که در منطقه به «حسابِ شیخ حسن» معروف است(فاروقی،1371 :34(
        
 شیخ اشعار زیادی به فارسی و کردی ( گویش اورامی) و عربی با مضامین عرفانی دارد که هنوز جمع آوری نشده و در اختیار برخی از بازماندگان او در جاهای مختلف از ایران گرفته تا عراق و ترکیه است.       
                                        
نمونه ای از اشعار فارسی وی:

تا بر کمر آن دو زلف چلیپای تو پیوست          عاشق خَم زنّار اطاعت به کمر بست
تاب سر زلفین تو دامی است که هرکس       در حلقه آن بند شد آنجا زخطر رست
تیر مژه¬ات جان کسی را چوهدف ساخت     پیش اززدن ازشوق تو ازروزن تن جست
تیمارکن این دلشده بیمار غمت را                زآبی که خضر گر بچشد،مست شود مست
تربتگه من ساز قدمگاه پس از مرگ               کاحیا شده در دامن لطف تو زنم دست
تشبیه تو با حور و پری سخت محالست         کز جان به جهان گرنگری فرق جلی هست
تا گشت زمین از فر رخسار تو تابان               بازار مه چرخ برین برزده بشکست

انتهای خبر/

• برچسب ها
• #
• #
• #
• #
• #