ارتباطات در اسلام- قسمت دوم

• پنج‌شنبه ۰۷ اردیبهشت ۱۳۹۶ ۱۱:۵۶
• کد خبر : 1092835

• اخبار
• سایر رسانه ها

وقتی فهم کردیم که هیچکس نیستیم! آنگاه دیگر هیچ اختلافی فی مابین ما و خدا و فی ما بین خودمان باقی نمی ماند؛ چون کسی نیست تا اختلافی باشد؛ من کسی نیستم، اگر تو هم کسی نیستی، پس جنگی هم نیست!

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از ندای اصفهان– حجت الاسلام مهران آدرویش (مبلغ و مدرس دانشگاه)/ در قسمت قبل (اینجا) گفته شد که مطابق نظر علمای علم اخلاق، چهار حوزه ارتباطی یعنی «ارتباط با خدا»، «ارتباط با خود»، «ارتباط با جامعه» و «ارتباط با طبیعت» برای انسان ها وجود دارد. در مقاله قبل به مبحث خداشناسی پرداختیم و اکنون سه حوزه ارتباطی دیگر را بررسی می کنیم و در پایان کتابهای مفیدی نیز معرفی شده است.

موضوع: معارف/ ارتباط با خود/ خودشناسی:

بنا بر روایات، «اعرف المعارف معرفه النفس» (سودمندترین معارف معرفت نفس است)؛ جه اینکه در هر ارتباطی همواره یک طرف ارتباط «ما» هستیم لذا اگر ما شناخت صحیحی از خود نداشته باشیم بالطبع توانایی برقراری ارتباط درستی نخواهیم داشت (و به قول معروف توانا بود هر که دانا بود).

تمام مشکلات امروز بشر نیز به خاطر همین است که بشر قبل از اینکه با خود آشنا شود با امثال انرژی هسته ای و سایر قوای طبیعی آشنا شده و لذا از دل آن چه فسادها و تباهی ها که بیرون نیامده است.

«فقر ذاتی» مهمترین محور شناخت انسان

مهمترین محور شناخت انسان عبارت است از درک “فقر ذاتی” انسان و سایر موجودات عالم در برابر غنای بالذات خداوند متعال؛ چه اینکه از مباحث ماضی کاشف به عمل آمد که خداوند وجود نامحدود است و نامحدود جا برای هیچکس باقی نمی گذارد. فلذا هر چه که هست تجلیات و ظروف عدمی خداوند است.

بنابراین همه موجودات و از جمله انسان مبتلا به فقر ذاتی هستند و افتخاری برای بشر بالاتر از فهم این مطلب نیست چه اینکه خاتم الانبیاء فرمود «الفقر فخری». و این مهم (معرفت نفس) البته از جنس علم و دانستن و فهم کردن نیست؛ چه اینکه فهم، مبتلا به فراموشی است لذا باید سعی کرد که این فقر ذاتی، مشهود ما واقع شود و ببینیم که هیچ نیستیم.

وقتی که مشاهده کردیم و یا حداقل فهم کردیم که هیچکس نیستیم (لم یکن شیا مذکورا) آنگاه دیگر هیچ اختلافی فی مابین ما و خدا و فی ما بین خودمان باقی نمی ماند؛ چون کسی نیست تا اختلافی باشد؛ و به قول آن شاعره امریکایی: من کسی نیستم، اگر تو هم کسی نیستی، پس جنگی هم نیست.

اما متاسفم که بگویم بسیاری از انسانها خود را گرگ و یا روباه و یا گوسفند و یا در نهایت دکتر و مهندس و روحانی و… تعریف کرده اند وگرنه این همه ستم کردن و ستم پذیرفتن و کلاه برداری و… پس از کجاست؟

(بسیار مراقب باشیم که غایت حیات را برای کودکانمان دکتر و مهندس شدن تعریف نکنیم بلکه هدف را همان قرار بدهیم که خدا تعیین فرموده؛ ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون یعنی هدف عابد شدن است و عابد کسی است که شبیه معبود(خدا) باشد). برای اطلاع بیشتر از مبحث «معرفت نفس» مقدمه کتاب آیه الحق تالیف سید محمد حسن قاضی طباطبایی ره  بسیار عالی است.

تکمله بر مبحث خودشناسی:

علامه ذوالفنون حسن حسن زاده آملی می گوید: علم و عمل جوهرند و انسان ساز؛ یعنی علم و عمل عَرَض نیستند بلکه جوهره انسان را تشکیل می دهند و شخصیت حقیقی انسان را می سازند. بنابراین مراقب عقاید و گفتار و کردارت باش که به هر چه معتقدی و هر چه که می گویی و عمل می کنی تو همانی نه بیشتر و نه کمتر. اکنون نمونه هایی از این واقعیت را در مکاشفات مرحوم شیخ رجبعلی خیاط ره مثال می آوریم:

«شیخ می گوید: یک بار دیگر هم دیدم فردی، درشکه ای را می راند که نزدیک بود با عابری برخورد کند. کالسکه ران، با عصبانیت به عابر گفت (یابو) جلو تو ببین. فوراً دیدم که افسار دوتا شد و خود او هم تبدیل به اسب شده و اسبهای دیگر را می راند.»
«شیخ عبدالکریم حامد نقل می کنند: روزی یک طناب، ذهنم را مشغول کرده بود و نمی دانستم آنرا کجا نصب کنم. حواسم را کامل جلب خود کرده بود. به خدمت جناب شیخ که رسیدم، نگاهی به من کردند و فرمودند: در دلت طناب می بینم! این دیگر چیست؟ دل جای خداست، مشغول این چیزها نشو. کارهایت را انجام بده، ولی در آنها فرو نرو.»
معارف/ ارتباط با خود/ خودسازی:

همانگونه که هدف در مورد بدن «سلامتی» است و در این راه اولا «غذا» و ثانیا «سبزیجات و میوه جات و لبنیات» در حکم «اصل» و «مکمل» رسیدن به هدف هستند، برای «سلامت قلب و  روح انسان» به عنوان هدف نیز باید اصل و مکملی وجود داشته باشد. شریعت برای روح، مثل غذا می ماند و طریقت برای روح مثل مکمل ها؛ یعنی انسان با تمرین عملی شریعت، در طول زندگی و نیز مقید بودن به طریقت می تواند به حقیقت (خدا و فنا و بقای در او) دست یابد.

شریعت همان است که در رساله های عملیه آمده است اما طریقت پنج دستور العمل است که در حکم کاتالیزور و مکمل های غذایی است و آنها عبارتند از:

صمت و جوع و سحر و عزلت و ذکر به دوام                      ناتمامان جهان را کند این پنج تمام

صمت؛ یعنی اینکه زیاده از حد صحبت نکنیم. جوع؛ یعنی گرسنگی و به اندازه خوردن. سحر؛ یعنی شب زنده داری.

عزلت؛ یعنی من در میان جمع و دلم جای دگر است. و بالاخره اینکه انسان یک ذکر دائمی برای خودش در نظر داشته باشد.

جهت اطلاع بیشتر از طریقت و خودسازی می توانید به کتاب «آیین رستگاری» تالیف سید محمدمحسن حسینی طهرانی و کتاب «ریاضه السالکین» و «خطبه متقین یا همام» مراجعه فرمایید.

معارف/ ارتباط با طبیعت/ شناخت طبیعت:

قرآن کریم همواره از طبیعت و شناخت آن سخن می‌گوید: از آسمان، زمین، خورشید، ماه، ستارگان، از ابرهای باران‌زا و ابرهای غیر باران‌زا، ریزش فراوان آب از آسمان، رویش گیاهان، زیبایی‌های نور، جلوه‌های گوناگون رنگ و وزش باد و…

آنچه از آیات و روایات در مورد طبیعت به دست می آید این است که؛ اولا طبیعت را آیه الهی ببینیم و ثانیا طبیعت را هدفمند ببینیم؛ یعنی قبل و بعد از آن، این دو پرسش را مطرح بکنیم که؛ «که کرد؟» و «برای چه کرد؟» (قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ  فَانظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنشِئُ النَّشْأَهَ الْآخِرَهَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ و در زمین بگردید و بنگرید چگونه خداوند آفرینش را آغاز کرده؛ سپس باز او جهان دیگری را پدید می‌آورد. خداست که بر هرچیز تواناست-عنکبوت/20)

یا در جای دیگر می فرماید: (خداوند بادها را می‌فرستد که ابرها را برانگیزند، آنگاه آن را به سوی سرزمین مرده می‌رانیم تا زمین را پس از مرگش دوباره زنده کنیم و هدف این توصیف مشهود، نشان دادن طبیعی حیات انسان پس ازمرگ است، به عبارت دیگر برای آن است که چگونه پس از آنکه تمام جسم او پوسید و متلاشی شد، دوباره زنده می‌شود، همان‌گونه که طبیعت زمین پس از پژمردگی و خزان و مرگ، دوباره حیات پیدا می‌کند)؛ یعنی ماحصل و خروجی نگاه ما به طبیعت باید «توحید و معاد» باشد. طبیعت که موضوع دانشگاه هاست اگر از این زاویه نگریسته شود مایه تقرب به خدا خواهد شد و الا فساد ناشی از آن قطعی است.

نظم، انسجام، علم انباشته، زیبایی و قدرت نمایی، منبع انحصاری تامین حیات و احیاء دوباره در نظام طبیعت؛ شواهدی بر توحید و معاد باوری:

«انّ فی السموات و الارض لایات للمؤمنین × و فی خلقکم و ما یبث من دابه ایات لقوم یوقنون × و اختلاف اللیل و النهار و ما انزل الله من السماء من رزق فاحیا به الارض بعد موتها و تصریف الریاح ایات لقوم یعقلون × تلک ایات الله نتلوها علیک بالحق فبای حدیث بعد الله و ایاته یؤمنون (جاثیه آیه / 3 – 6)

در قرآن کریم بیش از 750 آیه (با هدف اقامه شاهد بر توحید و معاد) اشاره به ظواهر طبیعت دارد؛ ازجمله در سوره مبارکه لقمان آیات شریفه 10 الی 11 چنین می‌فرمایند: آسمانها را بی‌ستونی که مشاهده می‌کنید خلق کرده و کوه‌های بزرگ را در زمین بنهاد و انواع مختلف حیوانات را منتشر و پراکنده ساخت و هم از آسمانها آب باران فرو ‌فرستادیم و ‌به آن گیاهان گوناگون پرفایده رویانیدیم(10) این همه آفریده خداست حال مرا بگوئید آنان که به جز خدا هستند در جهان چه آفریده اند؟ بلکه ستمکاران آشکارا در گمراهی هستند .(11)
در این آیات، پروردگار به صراحت آفرینش گیاه، آب و خاک را نشانه یگانگی ذات خود دانسته و خدایان دروغین را به ‌تحدی و مبارزه طلبی فرامی‌خواند. طبیعت مظهر تجلی توحید است و از این منظر تقدسی ویژه دارد. همچنین در سوره مبارکه فجر در آیات شریفه 20 و 21 چنین می‌فرماید:
آیا کسی که آسمان و زمین را خلق کرده و از آسمان برای شما باران می‌فرستد تا به آن درختان و باغ و بوستانهای شما را کمال سبزی و خرمی می‌رویانیم هرگز شما از پیش خود قادر به رویاندن آن درختان نیستید آیا با وجود خدای یکتا خدایی هست؟ لیکن این مشرکان روی از خدا می‌گردانند(20) کیست که زمین را آرامگاه شما قرار داد و در آن نهرهای آب جاری کرد و کوه‌ها برافراشت و میان دو دریا قطعی از زمین حائل گردانید. آیا با خدای یکتا خدایی هست؟ لیکن اکثر مردم به این حقیقت آگاه نیستند.(21)
در این آیات نیز خداوند به تصریح، آفرینش آّب و جنگل را دلیلی بر وحدانیت و یکتایی خود می‌داند و برای توحید، دلیلی آشکار بیان می‌کند.

«وَ الأرضَ مَدَدناها وَ ألقَینَا فِیهَا رَواسِیَ وَ أنبَتنَا فِیهَا مِن کُلِّ شَیءٍ مَّوزُونٍ وَ جَعَلنَا لَکُم فِیهَا مَعایِشَ…»؛ ما زمین را امتداد داده و در آن کوه ها را قرار دادیم و در آن از هر شیء موزون رویاندیم و روزی شما را در زمین قرار دادیم(حجر ، 19 و 20)

«فَانْظُرْ إِلَى آثَارِ رَحْمَهِ اللَّهِ کَیْفَ یُحْیِی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ لِکَ لَمُحْیِی الْمَوْتَى وَ هُوَ عَلَى کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ»؛ پس به آثار رحمت خدا بنگر که چگونه زمین را پس از مرگش زنده می‌گرداند. در حقیقت‌، هم اوست که قطعاً زنده‌کننده مردگان است و اوست که بر هر چیزی تواناست‌. (روم‌/ 50)

در سوره مؤمنون در آیات 18 تا 22 چنین می‌فرماید: و ما برای شما آب را به قدر معین از آسمان نازل و آن را ساکن در زمین ساختیم و محققاً بر نابود ساختن آن نیز قادریم(18) آنگاه ما با آن آب برای شما باغها و نخلستان های خرما و انگور ایجاد کردیم که برای شما در آن میوه‌های زیادی است که از آن تناول می‌کنید(19) و نیز درختی که از طور سینا برآید و روغن بارآورد و نان خورشت مردم گردد.(20) و برای شما در حیوانات اهلی عبرت خواهد بود که از شیر آنها که در شکم دارند شما را سیراب کنیم و در آنها برای شما منافع بسیاری است و از گوشت آنها نیز تناول می‌کنید.(21)

در آیات شریفه فوق به صراحت آب و گیاه به عنوان منبع اصلی تولید و پایه‌های تولید کره خاکی که حیات بشر به واسطه آنها ادامه می‌یابد ذکر شده است. در پایان این آیات نیز طبیعت و منابع آن به عنوان درس عبرت و آئینه تفکر درخصوص ذات حق معرفی شده است.

علی ای حال تفاوت یک آدم موحد با غیر موحد این است که؛ عالَم برای یک نفر موحد معنا دارد؛ یعنی کتابی است معنی دار و هر لفظش اشاره به یک معناست اما برای آدم غیر موحد و مادی معنی ندارد مثل خطوطی است که یک آدم بی سواد آن را نگاه می کند. از نظر آدم بی سواد غیر از خطهایی چیز دیگری وجود ندارد!

اینکه قرآن کریم این همه روی کلمه آیه تکیه دارد برای همین است یعنی می خواهد یک نفر موحد، عالم را آنچنان مطالعه کند که یک آدم با سواد کتابی را مطالعه می کند؛ از آن معنی و مقصود بفهمد. لذا تعبیر به کتاب می شود. عالم کتاب حق تعالی است و این تعبیری بوده که از قدیم به کار می بردند. محمود شبستری می گوید: به نزد آن که جانش در تجلاست / همه عالم کتاب حق تعالی است

و چه زیبا سروده سعدی شیرین گفتار:
بامدادی که تفاوت نکند لیل و نهار                    خوش بود دامن صحرا و تماشای بهار
بلبلان وقت گل آمد که بنالند از شوق                     نه کم از بلبل مستی تو بنال ای هشیار
آفرینش همه تنبیه خداوند دل است                        دل ندارد که ندارد به خداوند اقرار

معارف/ ارتباط با طبیعت/ وظیفه کلی ما نسبت به طبیعت:

الف) حمد و شکر و محبت به خدا از این همه نعمت (و آن به این است که از نیروی طبیعت در جهت تقرب و محبت به خدا استفاده کنیم و به ستم از آن استفاده ننماییم؛ قوّ علی خدمتک جوارحی و نیز در روایت است که خداوند به موسی فرمود: مرا محبوب بندگانم ساز؟ موسی عرضه داشت چگونه؟ خداوند فرمود: نعمت های مرا یادآور شو)

ب) مصرف بدون اسراف (کلوا و اشربوا و لاتسرفوا… وَ لا تُسرِفُوا إنَّهُ لا یُحِبُّ المُسرِفِینَ انعام/ 141)

ج) احیاء و آباد نمودن و رام کردن و نگهداری از طبیعت؛ هُوَ أَنشَأکُم مِّنَ الأًرضِ وَ استَعمَرکُم فِیهَا…؛ یعنی خداوند شما را در زمین خلق کرد و شما را به عمارت و آباد کردن زمین گماشت.

پیامبر اکرم‌(صل الله علیه و آله) درباره اهمیت توجه به طبیعت فرموده است: «هر کسی که درختی بنشاند خداوند او را به اندازه میوه‌های آن پاداش می‌دهد.(مستدرک الوسائل،‌ ج13، ص 460)

پیامبر اکرم‌(صل الله علیه و آله): کسی که درختی بکارد خداوند نیز برای او در بهشت درختی می‌کارد.

پیامبر صلی الله علیه و آله: إن قامَتِ السَّاعَهُ و فِی یَدِ أحَدِکُم فَسیلَهٌ، فإنِ استَطاعَ أنْ لایَقومَ حَتّى یَغرِسَها، فَلیَغرِسْها؛ اگر قیامت فرا رسد و در دست یکى از شما نهالى باشد، چنانچه بتواند برنخیزد تا آن را بکارد، باید آن را بکارد(کنزالعمّال ، ح 9056)

و رسول اکرم از ریختن سم حتی در سرزمین های مشرکین نهی فرموده است (وسائل ، 46، 11)؛ وَ إِذَا تَوَلَّی سَعَی فِی الأرضِ لِیُفسِدَ فِیهَا وَ یُهلِکَ الحَرثَ والنَّسلَ وَاللهُ لا یُحِبُّ الفَسَادَ»؛ (بقره ، 205) زمانی که ظالمین مستولی بر زمین گردند تلاش در هلاکت نسب و مزارع می نمایند و خداوند فساد را دوست ندارد.

معارف/ ارتباط با جامعه:

منظور از جامعه هر انسانی است که غیر از خودتان است. آنها تحت عناوین گوناگون مثل والدین، فرزند، همسایه، امام معصوم، حاکم اسلامی، برادر و خواهر ایمانی، معلم، فامیل، رئیس، زیردست، غلام و کنیز، مجرم، سالخوردگان، کودکان، همسر، خانواده، دوست، شریک، طلبکار، مقروض، اقلیت های مذهبی، علما، محرم و نامحرم، امام زادگان، کارگر و کارفرما، هم نشین، اموات، فقراء، ایتام، در راه ماندگان و ده ها عنوان دیگر صاحب حقوق و کیفیت ارتباطی خاص خود خواهند بود.

بر شمردن این عناوین و طرح همه آنها در این مقاله ممکن نیست و ما در اینجا فقط برای شناخت این عناوین و حقوق آنها و کیفیت ارتباط صحیح به معرفی چند کتاب بسنده می کنیم:

در ارتباط با شناخت و حقوق امام که از ضرورت بیشتری برخوردار است به کتاب های «ادب فنای مقربان» تالیف علامه جوادی آملی. «حبل المتین» آیت الله ضیاء آبادی و «نهج الولایه» علامه ذوالفنون حسن زاده آملی، «امام شناسی» علامه طهرانی ره و مقاله نویسنده تحت عنوان «آداب حضور در محضر امام زمان عج» و «معرفت امام زمان و تکالیف منتظران» تالیف دکتر سروستانی مراجعه شود.

در ارتباط با معلم و استاد کتاب «منیه المرید یا آداب تعلیم و تربیت» از شهید ثانی بسیار خوب است.

در ارتباط با حاکم اسلامی کتاب «حکومت اسلامی در 32 درس» تالیف حوزه علمیه قم.

و در ارتباط با همسر و خانواده و کودکان و سالخوردگان مباحث آقای دکتر سید مجتبی حورائی، دکتر علی قائمی، آیه الله ابراهیمی، دکتر امیر مهرداد خسروی (در برنامه حال خوب)، حجت الاسلام و المسلمین محمد شجاعی (سایت منتظران منجی)، کتاب «اخلاق در خانه» آیت الله مظاهری، کتاب «مردان مریخی زنان ونوسی» جان گری، کتاب «نوجوانان چه می گویند» تالیف دکتر علی اصغر کیهانی، «به کودکان گفتن از کودکان شنیدن» تالیف آدل فابر و آلین مازلیشن ترجمه فاطمه عباسی فر مناسب است.

(جهت آشنایی بیشتر با معرفی کتاب در این زمینه می توانید به مقاله «معرفی کتاب با گرایش معارف اسلامی جهت برادران (به مناسبت نمایشگاه بین المللی کتاب)» از همین نویسنده مراجعه فرمائید.

و در سایر عناوین «قرآن کریم» و «رساله حقوق امام سجاد علیه السلام» و کتاب «مفاتیح الحیات» علامه جوادی آملی و «نهج البلاغه و کتاب «راه روشن» تالیف ملا محسن فیض کاشانی و «استفتآت و رساله های عملیه مراجع معظم تقلید» نیز از کتاب های جامع در بیان حقوق صاحبان حق هستند..

انتهای پیام/ 

• برچسب ها
• #
• #
• #