امیر دژاکام:

• سه‌شنبه ۲۸ شهریور ۱۳۹۶ ۱۳:۵۲
• کد خبر : 1196259

• اخبار
• سایر رسانه ها

بازیگر و کارگردان مطرح کشور گفت: من برای خلق یک اثر هنری به هیچ عنوان به دو رانت «پول نفت» و «دولت» معتقد نیستم، بلکه معتقد به حمایت از ساختمان‌ها و سازمان‌های مردم‌ نهاد هستم.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از مرآت، امیر دژاکام، بازیگر، نمایشنامه نویس و کارگردان مطرح تئاتر و تلویزیون ایران است. او از سال 1362 تا کنون حدود 30 تئاتر را کارگردانی کرده است که یکی از آن ها به نام «لیلی و مجنون» به نویسندگی محمد ابراهیمیان در سال 78 به روی صحنه رفت. «یادگاری» نیز اثر دیگری از اوست که در سال 73 علاقه مندان به هنر را به سالن تئاتر کشاند.

دژاکام در سال های 91 و 95 با فیلم های سینمایی «هیس دخترها فریاد نمی زنند» و «آزادی به قید شرط» در جشنواره فجر حضور داشت.

در گفتگویی که با این هنرمند برجسته داشتیم، وی بر ضرورت حمایت از ساختمان ها و سازمان های فعال در حوزه تئاتر تأکید می کرد. یکی از انتقادات دژاکام در گفتگوی حاضر این بود که در تئاتر و سینما، بسیاری از موضوعات مغفول مانده اند.

شما را به مطالعه این گفتگو دعوت می کنیم.

مرآت- شما پیشتر نسبت به نابسامانی وضعیت اقتصاد هنر انتقاد کرده بودید. برخی معتقدند اگر هنر بتواند با مردم ارتباط برقرار کند و نیازهای مردم در آثار هنری مورد توجه قرار بگیرد، اقتصاد هنر هم تأمین خواهد شد.

خیر اینگونه نیست. این حکمِ شما باید در ابتدا ثابت شود. شما می‌گویید اگر هنر با مردم ارتباط برقرار کند، اقتصاد هنر سامان خواهد یافت؟ آیا مصداقی برای سخن خود در جهان سراغ دارید؟

مرآت- به طور مثال مردم در دنیا حاضرند مبالغ کلانی برای خرید یک تابلوی نقاشی بدهند. این یعنی مردم حاضرند برای پاسخ دادن به نیازشان به زیبایی، هزینه کنند.

 به گمان من درست و غلط در استدلال شما در هم تنیده شده است. مایلید استدلال خود را کامل کنید؟

مرآت- اصل سخن من این است که اگر هنر نیازی از نیازهای مردم را برآورد، مردم حاضرند برای آن هزینه کنند و بدین ترتیب است که اقتصاد هنر سامان می‌یابد.

این سخن شما درست است. هنر باید به نیاز مردم پاسخ بدهد اما کدام نیاز؟ هنر باید به نیاز مردم به زیبایی پاسخ بدهد و زیبایی در دل خود هارمونی دارد و هارمونی، همان عدل، نظم و تناسب است. بنابراین باید روشن کنیم که آثار هنری باید به «نیازهای زیبایی‌شناختی» پاسخ دهند یا به «نیازِ مشتری و تماشاگر»؟ یک اثر مفرحِ سرگرم‌کننده یا یک «شو» که برای تفنن با حضور دو بازیگر مطرح برگزار می‌شود می‌تواند به نیاز موقت مردم به سرگرمی پاسخ دهد اما نیازهای فرهنگی مردم و جامعه را در طول زمان برطرف نخواهد کرد و حفره‌هایی در این حوزه باقی می‌ماند.

خلط سرگرمی‌‌خواهی‌های لذت‌طلبانه با لذت‌های زیبایی‌شناسانه

این حفره‌ها به هیچ نحوی قابل پر شدن نیستند؛ چرا که سرگرمی‌خواهی‌ها که از رسته لذت‌طلبی‌های مادی هستند با لذت‌های زیبایی‌شناسانه و معنوی خلط و آش شعله‌قلمکاری درست می‌شود که به تجارت کالاهای هنری منجر می‌‌شود؛ در حالی که هنر، تجارت نیست و این دو مفهوم از یکدیگر تفکیک شده‌اند. ببینید «دین»، «علم»، «فلسفه»، «عرفان» و «هنر» پنج شاخه جداگانه و پنج رکن فرهنگ هستند.

یک صرفه‌جویی هنرمندانه!

با نگاه پیش گفته، شما هنر را از مجموعه این ارکان پنجگانه حذف می‌کنید و آن را در زیرشاخه علم، علوم انسانی و تجارت می‌گنجانید. با این حساب تهیه‌کننده تئاتر که باید کرایه سالن، دستمزد بازیگر، هزینه ساخت دکور و... را بدهد شروع به صرفه‌جویی می‌کند؛ بنابراین هنرمند مجبور است برای صرفه جویی مثلا زمان نمایش را به 50 تا 60 دقیقه کاهش و دکورها را به یک میز و صندلی تقلیل دهد!

منزلی در میان «تئاتر دولتی» و «تئاتر تجاری»

قصه‌ها نیز در این شرایط ملودرام می‌شوند تا قدری بخندانند و قدری بگریانند! در چنین شرایطی شما هرگز «شیخ صنعان»، «رستم و سهراب»، «جای خالی سلوچ» و «شب روی سنگفرش خیس» را نخواهید داشت. اما بین دو منزل «تئاتر دولتی» و «تئاتر تجاری» منزل دیگری نیز وجود دارد. ببینید بودجه‌های فرهنگی ما باید به صندلی تماشاگر داده شود؛ یعنی لازم نیست به کارگردان و مدیر تئاتر بودجه بدهید؛ بلکه باید اگر تماشاگر 10 هزار تومان برای تماشای تئاتر پرداخت می‌کند، دولت هم 10 هزار تومان یارانه بدهد.

توده مردم به قصه‌های «عشق و عاشقی» علاقه‌مندند

این یارانه‌ها کمک می‌کند که نویسندگان درام‌های متقن بنویسند. توده مردم، به قصه‌های «عشق و عاشقی» علاقه‌مندند؛ پس لازم است به «اثر فرهنگی» کمک شود. مراقب باشید خلط مبحث صورت نگیرد. من برای خلق یک اثر هنری به هیچ عنوان به دو رانت «پول نفت» و «دولت» معتقد نیستم، بلکه معتقد به حمایت از ساختمان‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد هستم.

حمایت مالی از سازمان‌های مردم‌نهاد برای رونق برگزاری تئاترهای بیرونی

سوالی که در این میان مطرح می‌شود آن است که تکلیف تئاتر بیرونی چه می‌شود؟ تئاتر بیرونی، تئاتری است که در سالن رسمی اجرا نمی‌شود و در هر مکانی قابلیت اجرا دارد. مطلوب این است که مثلا شهرداری برای ادامه فعالیت تئاترهای بیرونی، مبلغی بودجه حمایتی به سازمان‌های مردم‌نهاد مرتبط اختصاص دهد. وقتی حمایت از سازمان‌ها صورت بگیرد، با تئاتر سفارشی هم مواجه نخواهیم بود؛ بدین ترتیب هم حمایت صورت می‌گیرد و هم استقلال هنرمند سر جای خودش باقی می‌ماند.

یک تئاتر درباره کولبران به من معرفی کنید!

بودجه‌های فراوانی در کشور ما وجود دارد که می‌توان با استفاده از آن‌ها به «موضوعات مهم» پرداخت. شما یک تئاتر درباره کولبران به من معرفی کنید. یک تئاتر درباره زنان بی‌سرپرست و مردانی که در میدان شوش تهران می‌خوابند به من معرفی کنید. شما یک تئاتر درباره کارگران معدنی که چندی پیش کشته شدند به من معرفی کنید. آیا ما به جز روضه سیدالشهداء(ع)، تئاتری درباره موضوعات دینی داریم؟

اگر عشق دختر و پسر تمام سینما و تئاتر را فرابگیرد...

حجم انبوهی از موضوعات حذف شده است؛ وگرنه عشق دختر و پسر بسیار درست است و آن هم باید سر جای خودش باشد. دخترهای ما عاشق می شوند، اشتباه می کنند، قهر و آشتی می کنند، خودکشی می کنند ولی اگر تمام سینما و تئاتر ما به این موضوع بپردازد، ما دچار اشکال شده ایم. شیوه های جدید باید در تئاتر تجربی آزموده شود و به تئاتر حرفه ای وارد شود.

منابع و متون دینی ما مهجور مانده اند

تئاتر حرفه ای باید به مضامین اصلی فرهنگ، دین، تاریخ کهن، ادبیات، فردوسی، سعدی، عطار و مولانا بپردازد. منابع و متون دینی ما مهجور مانده اند و باید روی آن ها کار شود. بسیاری از موضوعات به دلیل این که تئاتر، تجاری شده است، مغفول باقی مانده است. تئاتر تجاری البته باید به مسیر خود ادامه دهد. ما این همه جرم و جنایت در کشور داریم. آیا این جرائم به مردم اطلاع رسانی می شود و تئاتری درباره آن ها داریم؟

آیا تنها موضوع در کشور ما «خیانت» است؟

یک جوان البته «راه آبی» را کار کرد که راجع به زندانیانی بود که محکوم به اعدام شده بودند. تکرار می کنم که حجم عظیمی از موضوعات مغفول باقی مانده است. من ابدا اعتقاد ندارم که نباید مثلا به مسأله خیانت پرداخت اما آیا این تنها موضوع کشور است؟ در کارهای نمایشی ما چند شالیکار برنج وجود دارد؟ چند راننده کامیون که در معدن خاک سرخ کار می کنند در آثار ما به تصویر کشیده شده اند؟

ممکن است «دخل» یک اثر هفت قرن بعد فرابرسد

انگار ما همه چیز را فراموش کرده ایم. دم دستی ترین موضوعات را انتخاب می کنیم و صدبار تکرارش می کنیم! کشور ما مملو از موضوعات و اتفاقات است. ممکن است «دخل» یک هنر هفت قرن، پنج قرن، صد سال یا دویست سال بعد باشد. به آثار یونان باستان نگاه کنید. مثلا «آنتیگونه» متعلق به فرهنگ جهانی است. دو برادرند که یکی به شهر حمله و دیگری از شهر دفاع می کند. حاکم دستور می دهد جسد کسی را که حمله کرده، دفن نکنند و جسد کسی را که دفاع کرده دفن کنند. خواهرشان می گوید خداوند حق دفن شدن را به همه داده است.

شاهنامه فردوسی سروده نمی شد اگر...

ببینید آنتیگونه هم یک موضوع است. این نمایش تا کنون چند بار اجرا شده است؟ دخل این نمایش را می شود حساب کرد؟ این که من گفتم در مقدمه سخن شما، گزاره‌های درست و غلطی وجود دارد به همین خاطر است. شما وقتی به خالقان آثار بزرگ جهان نگاه می‌کنید می‌بینید که هیچکدام نگاه کوتاه مدت نداشته‌اند. اگر فردوسی این نگاه را داشت، سی سال برای سرودن شاهنامه وقت می‌گذاشت؟ مسلما خیر.

مرآت- من پیشتر با سرکار خانم ستاره اسکندری گفتگویی داشتم. ایشان معتقد بودند یکی از نقائص سینما، تلویزیون و تئاتر ما این است که ما را به اندیشیدن وانمی‌دارد. در چالش «دولتی شدن» و «دولتی نشدن» برای رسالت عقل گرایی هنر چه اتفاقی می‌افتد؟

مصیبت است اگر سینما و تئاتر سیاسی شود. سینما و تئاتر باید انسانی باشند. دقت کنید! سیاست در ذیل انسانیت تعریف می‌شود. به دلیل واقع شدن «انسان» در رابطه قدرت است که سیاست شکل می‌گیرد. اگر هنر انسانی باشد، در ذیل انسانی بودن، سیاسی خواهد بود. غیرممکن است که انسان سیاسی نباشد. شما نمی‌توانید درباره یک انسان در موقعیت اجتماعی حرف بزنید اما چیزی از رابطه قدرت نگویید.

داستان متفاوت فیلم »چند متر مکعب عشق»

به نظر من اگر هنر، انسانی باشد آنگاه با مردم ارتباط بهتری برقرار خواهد کرد. ما تا کنون چند  فیلم داشتیم که دارای موضوعات بسیار متفاوتی بوده‌اند. مثلا فیلم «چند متر مکعب عشق» که داستان آن درباره عشق یک پسر ایرانی به یک دختر افغان بود. این هم عشق دخترپسری است! اما ببینید کارگردان فیلم چگونه به موضوع نگاه کرده است.

دوربین باید 360 درجه را ببیند!

دوربین تلویزیون باید همه 360 درجه را ببیند نه فقط 20 درجه شهرنشینی را! «روزی روزگاری» کار آقای احمدپور که خسرو شکیبایی در آن بازی می‌کرد چقدر سریال زیبایی بود و چقدر مردم آن را دوست داشتند. مردم «هزاردستان» و «سربداران» را دوست داشتند. ببینید چقدر موضوعات انسانیِ زیبا وجود دارد که می‌توان به آن پرداخت و در ضمن می‌توان تحلیل سیاسی هم از این موضوعات به دست داد.

مرآت- جناب دژاکام! اگر بخواهید کتابی را به خوانندگان جوان مرآت معرفی کنید به چه کتابی اشاره می‌کنید؟

رمان‌های معاصر بسیار زیاد هستند. من رمان «دفتر بزرگ» اثر آگوتا کریستف، ترجمه اصغر نوری را معرفی می‌کنم که انتشارات مروارید آن را روانه بازار نشر کرده است. همین نویسنده رمان‌های «مدرک» و «دروغ سوم» را هم نوشته است. این کتاب‌ها بسیار عالی هستند. هریک از این کتاب‌ها حدودا 120 صفحه است و قصه‌های زیبایی دارد. اما اجازه بدهید من در کنار این کتاب‌ها، «گلستان سعدی» با شرح دکتر حبیب رهبر را هم معرفی کنم.

از «گلستان سعدی» نباید غافل شد. به نظر من تمامی بازیگران تئاتر باید این کتاب را بخوانند. «گلستان سعدی» واقعا گلستان است. بعضی‌ها گلستان را به چیزی غیر از آن که مملو از غرور و منیت و دستور زبان و چوب پشت دست بچه زدن! است تبدیل کرده‌اند. این گلستان نیست، بلکه «خودستان» است.

مرآت- بابت وقت ارزشمندی که در اختیارم قرار دادید سپاسگزارم.

برای شما و همکارانتان آرزوی توفیق دارم.

گفتگو و تنظیم: محسن حسن‌زاده

انتهای پیام/

• برچسب ها
• #
• #
• #