شرحی بر مراسم کۆسەوەوی در مناطق کردنشین
مراسم کۆسەوەوی؛ جشنی باستانی است که توسط اهالی روستاهای مناطق کردنشین کشور از جمله مهاباد در فصل زمستان برگزار می شود.[
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از مکریان؛ کۆسەوەوی، کوسه گردی، کوسه گلین، کوسه گلدی همگی عناوینی است برای یکی از مراسم کهن و باستانی که در حوزه فرهنگی ایران برگزار می شده است. این رسم در برخی از مناطق در زمستان و در برخی دیگر از جزء جشن های بهاره محسوب می شود. هم چنین در مناطق مختلف ایران با توجه به اقلیم و فرهنگ بومی آن ناحیه به صورتهای مختلفی برگزار می شود.
, شبکه اطلاع رسانی راه دانا, مکریان,کۆسەوەوی نوعی آیین نمایشی شبانی است که بر طبق تحقیقات انجام شده رد آن تا دوران میترایی مشخص شده است اما برخی از صاحبنظران ریشه های آن را به قبل از دوران میترایی نیز بر می گردانند.
,کۆسەوەوی در بین کردهای ایرانی نزدیک به چله زمستان برگزار می شود هر چند در ایام عید نوروز و نیز در عروسی ها هم به صورت نمادین و بیشتر جهت ایجاد فضای شاد و مفرح آن را اجرا می کنند.
,در گذشته اهالی یک روستا که دامدار بودند نسبت به تعداد دامهایشان، چوبانهای متعددی می گرفتند. در برخی از روستاها تا 4 چوپان هم همزمان مشغول گله داری بوده اند. قراردادی که اهالی روستا با این چوپانها داشتند مربوط به فصل گرما بود یعنی تقریبا 6 ماه سال را شامل می شد. چوپان یک نفر را به انتخاب خود به عنوان «دووا شووان» انتخاب می کرد که همراهش می رفت تا کمکش می کرد و نیز یک نفر دیگر به نام «نۆرە چی» که هر روز به نوبت یکی از جوان های روستا بودند، همراهشان می رفت.
,در زمستان، چوپان های روستا طی مراسم کۆسەوەوی، مقدار قابل توجهی خوار و بار از اهالی می گیرند که خود به نوعی دستمزد زمستانه ی چوپان است و کمکی برای امرار معاش در فصل بیکاری شان.
,مراسم کۆسەوەوی به این نحو انجام می گیرد که مثلاً در روستایی که چهار چوپان داشت هر روز به یکی اختصاص داده می شد. «دووا شووان» یکی از چوپان ها اعلام می کرد که امروز عصر فلان چوپان برای کۆسەوەوی می آید، اهالی هم اقلامی از قبیل بوڕێش (ریزه بلغور)، شەلەم (شلغم)، دووینە (ترخینه)، قاورمه (قرمه)، ڕۆن (روغن)، نفت و ... را آماده می کردند که به کوسه بدهند. هم چنان که گفته شد در روستاهایی که دام زیاد داشتند و به طبع آن بایستی چند چوپان می گرفتند، در مراسم کوسه، همه ی چوپانها و «دووا شوان» ها حاضر می شدند. چوپانی که نوبتش بود به عنوان کوسه نقش اجرا می کرد و «دووا شوان» نیز به عنوان وەوی، سه نفر چوپان دیگر و نیز سه نفر دووا شوان به کمک کوسه می آمدند تا یاری اش کنند. به این معنی که هر کدام مسئول جمع آوری چیزی می شد: یکی ترخینه را جمع می کرد، یکی در کیسه اش فقط گندم می ریخت و به همین ترتیب مابقی اقلام. لازم به ذکر است که نوبت کوسه شدن هر کدام از شوان ها می شد فقط به درب منازلی که دام آنها را به چرا می برد می رفت. این روال برای تمام چوپان ها برقرار بود.
,اما بسیاری از روستاها دارای چنین دام های زیادی نبودند تا چند چوپان استخدام کنند بلکه معمولاً روستاها دارای یک چوپان بودند و هر روز یک نفر از اهالی به نوبت به کمکش می رفت.
,نکته ی جالب در مراسم کۆسەوەوی شیوه لباس پوشیدن کوسه است. بایستی هیئت و شمایل کوسه ترسناک باشد. در گذشته در روستاها با وسایلی که دم دست بودند به کوسه قیافه ای ترسناک می دادند. کوسه در ابتدا تا آنجایی که مقدور بود لباس به تن می کرد تا گنده و نامتناسب شود. اگر شاخ بز در دسترس بود برایش شاخ می گذاشتند و اگر نبود با بستن جارو در دو طرف سرش شاخ درست می کردند. در برخی مناطق شاخه های جارو را دور سر می بستند. همچنین با پشم گوسفند و بز (خوری ) برایش ریش و سبیل درست می کردند. صورتش را با زغال و و آرد سیاه و سفید می نمودند و چند شلوار کوردی می پوشید. کوسه پووزوانه (ساق پیچ) به پا می کرد و گونی پاره یا جوراب پشمی محلی بر روی کفش هایش می پوشید تا بزرگتر و درازتر جلوه کند. در کل هیئتی ترسناک پیدا می کرد. سپس در زیر شکمش دو تا پیاز به مانند بیضه های مرد آویزان می کرد و نیز چوب کوتاه یا وردنه ای کوچک به مانند ذکر مرد در میان پیاز ها به کمرش می بست. هم چنین مێکوت/کوتەک (چماق) ی هم در دست داشت.
,«دووا شوانه» یا یکی دیگر از مردها نقش زن کوسه را بازی می کرد. به این ترتیب که لباس زنانه کردی می پوشید و روسری و بزک می کرد. زن کوسه یا عروس کوسه یک سوزن هم در دست داشت که برای شوخی و خنده گه گاهی به مردم می زد.
,کوسه و گروهش که تعداد قابل توجهی از مردم و مخصوصاً بچه ها دنبالش راه افتاده بودند به در خانه های مردم می رفت. چون هیئت کوسه ترسناک شده بود و ممکن بود بچه های کوچک داخل خانه بترسند، قبل از ورود کوسه یکی از «دووا شوانه» ها می رفت و و آمدن کوسه را اعلام می کرد و به بچه ها می گفت که نترسند.
,وقتی کوسه می آمد مردم می خواندند که:
,کۆسە هاتگە لە دوورەوە
,بە ڕیشی زەرد و سوورەوە
,کۆسە قەزاو لەگیانم
,ئیمساڵ فرە بێنانم
,کوسه وقتی داخل حیاط خانه می شد ابتدا به سراغ آغل و طویله می رفت و این شعر را می خواند:
,بزن به‌له‌قوت، دایک دووانه
,خوا به‌ره‌که‌ت بات له‌م ده‌روو بانه (یا لەم گه‌ل و خانە)
,همی چنین می گفت:
,بەبە لەم گه‌له خانه
,په‌ز به دووانه و بزن به سێانه
,سپس یک شاخه از جارو را در دیوار یا درز درب طویله برای برکت بخشی فرو می کرد. در برخی از روستاها مقداری از خوری ریشش را هم به در آویزان می نمود.
,مردم همواره مترصد بودند تا بتواند آن چوب یا وردنه ای که به مانند ذکر کوسه بود را بربایند. کوسه هم با چوبی که در دست داشت مانع می شد و به شدت ازش محافظت می کرد. اگر کوسه ذکر خود را از دست می داد نوعی بی اعتباری برایش بود.
,کوسه از حیاط وارد خانه می شد. و چند نفری هم همراهش وارد می شدند. فضای خانه با ورود کوسه بسیار شاد و هیجانی می شد، آواز می خواندند و لودگی می کردند. کوسه درخواست سهمش را می کرد و اینکه امسال هوا سرد است و آذوقه کم است و صاحب خانه از بوڕێش، ئارد، دووینه، ڕۆن و حتا نفت به همراهانی که با کوسه بودند و سهمش را جمع می کردند می داد.
,زن کوسه (مردی که لباس زنانه پوشیده بود) نیز از خانمهای خانه درخواست سهم کوسه را می کرد و همچنین برای شوخی و خنده سوزنی به دیگران می زد. در برخی از خانه ها با پووت (حلبی روغن) می نواختند و آواز می خواندند و هەلپەڕکێ می کردند. در کل با ورود کوسه هرج و مرجی در خانه به راه می افتاد و صدای خنده و شادی از آن خانه به گوش می رسید.
,کوسه وارد هر خانه ای می شد باهاش شوخی می کردند. لباسش را می کشیدند، سعی می کردند ریشش را بکشند و انگولکش می نمودند و هلش می دادند.
,برخی اوقات زن کوسه را می دزدیدند به پشت که‌نوو (کندوی آرد) می بردند. بعد با کوسه شوخی می کردند که باید پول بدهی تا زنت را آزاد کنیم و برایت بیاوریم. کوسه هم لوده بازی در می آورد.
,هم چنین در برخی از روستاها کوسه خودش را به مردن می زد و تا چیزی بهش نمی دادند زنده نمی شد.
,معمولاً مراسم کوسه وه وی در یک روز تمام نمی شد و در برخی از روستاهای بزرگ تا 10 روز هم به درازا کشیده شده است.
,این مراسم در سال جاری در چندین روستای منطقه از جمله روستاهای شهرستان مهاباد؛ بوکان و سردشت و پیرانشهر توسط اهالی برگزار شده است.
,پژوهش و تحقیق از امیر صادقی/کارشناس ارشد مردم شناسی
,
,
, انتهای پیام/
]
ارسال دیدگاه