یکی از محاسن اخلاقی، سرپرستی ایتام و تفقد و محبت نسبت به آنان است. در زندگی انسان‌ها خلأها و کمبودهایی وجود دارد که جز از طریق محبت و دوستی نمی‌توان آن را جبران نمود و در این میان کودکان یتیم بیش‌ترین نیاز را احساس می‌کنند.

آن‌ها در اثر از دست دادن پدر و یا مادر از سرچشمه محبت دور افتاده و بیش از هر چیز به نوازش و محبت محتاجند و برای این احساس عاطفی و روحی، خواه ناخواه در انتظار پاسخ هستند که این نیاز در ایامی مثل شب های قدر که یادآور یتیم نوازی مولای متقیان علی (ع) است بیش‌تر خواهد بود.

رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
خَیرُ بَیتٍ فِى المُسلِمینَ بَیتٌ فیهِ یَتیمٌ یُحسَنُ إِلَیهِ وَشَرُّ بَیتٍ فِى المُسلِمینَ بَیتٌ فیهِ یَتیمٌ یُساءُ إِلَیهِ أَنَا وَکافِلُ الیَتیمِ فِى الجَنَّهِ هکَذا؛
بهترین خانه هاى مسلمانان خانه اى است که در آن یتیمى باشد و به او نیکى کنند و بدترین خانه هاى مسلمانان خانه اى است که در آن یتیمى باشد و با او بدى کنند، من و سرپرست یتیم در بهشت مانند دو انگشت همراهیم.(۱)

یتیم‌ نوازی

رسول خدا (ص) فرمود: خدا بر نیکی به یتیمان به سبب جدایی آنان از پدرانشان ترغیب فرمود، پس هر کس از آنان حفاظت کند خدا از وی حفاظت می‌کند. امیر مومنان (ع) هم فرمود: خدا را، خدا را درباره یتیمان در نظر داشته باشید تا مبادا دهانشان از غذایتان محروم شود و در حضور شما تباه شوند.

یتیم‌ نوازی پیامبر (ص)

عبدالله بن جعفر می‌گوید: به یاد دارم هنگامی که رسول خدا (ص) بر مادرم وارد شد تا خبر شهادت پدرم را به وی بدهد در حالی که به او می‌نگریستم او بر سر من و برادرم دست می‌کشید و اشک‌ها به گونه‌ای از چشمانش جاری بود که ازمحاسنش می‌چکید. سپس گفت: خدایا! جعفر به پاداشی نیکو رسیده است. تو در میان فرزندانش جانشین او باش؛ نیکوتر از جانشینی تو در میان فرزندان هر یک از بندگانت. سپس فرمود: ای اسماء! آیا به تو بشارت ندهم؟ گفت: آری، پدر و مادرم فدایت. فرمود: خدای عزیز برای جعفر دو بال قرار داد تا با آن‌ها، در بهشت پرواز کند.

یتیم‌ نوازی حضرت علی (ع)

امیرالمومنین (ع) شبی از کنار خانه زن تهیدستی گذشت که فرزندانی خردسال داشت و آنان از گرسنگی می‌گریستند و مادرشان آنان را سرگرم می‌کرد تا بخوابند. آن زن دیگی بر اجاق نهاده بود که در آن جز آب چیزی نبود، تا آن‌ها بپندارند که در دیگ غذایی در حال پختن است.

علی (ع) از حال آن زن باخبر شد و با قنبر به سوی خانه خود رفت و ظرف کوچکی خرما و کیسه‌‌ای آرد و کمی روغن و برنج و نان برداشت و بر دوش کشید. قنبر از حضرت خواست تا وی آن را بر دوش گیرد. امام (ع) نپذیرفت. با رسیدن به خانه آن زن از او اجازه خواست و وارد شد، پس مقداری برنج و روغن در دیگ ریخت و پس از پختن آن، برای کودکان در ظرف غذا ریخت و به آنان فرمود: بخورید.

پس از سیر شدن آنان، امام (ع) بر دست و پای خود گرد اتاق می‌گشت و بع‌بع (تقلید صدای حیوان) می‌کرد. کودکان با مشاهده این حالت، خندیدند. پس از خروج از خانه، قنبر پرسید: سرورم! امشب رفتاری شگفت‌آور از تو دیدم و راز برخی از آن را دانستم؛ ولی سبب گردش تو در خانه بر روی دست و پا و تقلید صدای بع‌بع حیوان را نفهمیدم! امام (ع) فرمود: ای قنبر! چون وارد خانه شدم، کودکان از شدت گرسنگی می‌گریستند. دوست می‌داشتم وقتی از نزد آنان خارج می‌شوم، آن‌ها در حال سیری بخندند و دلیل دیگری نداشت.

تربیت یتیم

امام علی (ع) فرمود: یتیم را همانند کودک خود به ادب وادار.

سرپناه برای یتیم

از امام باقر (ع) روایت شده است که می‌فرمود: چهار چیز در هر کس باشد خداوند متعال برای او خانه‌ای در بهشت بنا می‌کند: کسی که به یتیمی پناه دهد، به ضعیفی رحم کند، با پدر و مادرش مهربان باشد و با برده و زیردست خود مدارا کند.(۲)

سرپرستی ایتام

قرآن کریم و پیشوایان معصوم علیهم السلام امر سرپرستی کودکان یتیم را از بهترین و پسندیده ترین امور به حساب می آورند و مؤمنان را در این راستا راهنمایی و تشویق می نمایند، تا در جامعه یتیمی آواره نماند و در پناه مؤمنان نیازهای آنها برطرف شود.

قرآن کریم می فرماید: «…یَسْلُونَکَ عَنِ الْیَتَمَی قُلْ إِصْلاَحٌ لَّهُمْ خَیْرٌ وَإِن تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوانُکُمْ…»؛(۳) از تو درباره یتیمان می پرسند، بگو: اصلاح کار آنان بهتر است و اگر زندگی خود را با زندگی آنها بیامیزید، آنها برادران دینی شما هستند.

از آیه یاد شده برمی آید که بهترین محیط برای کودکان یتیم، محیط طبیعی خانواده است و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله جای دادن یتیم در منزل و تأمین نیازمندی های او را باعث قبولی اعمال در پیشگاه خداوند دانسته(۴) و در حدیث دیگری فرموده: «در خانه ای که یتیم باشد، رحمت و برکت الهی در فضای آن خانه حاکم خواهد شد» و باز می فرماید: «من و سرپرست یتیم در بهشت در کنار هم خواهیم بود».(۵)

قرآن کریم با نفی هر گونه مسائل غیرمنطقی و خرافی، ماجرای به فرزندخواندگی زید توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را مطرح کرده و در واقع یکی از شیوه های سرپرستی از ایتام را قبول یتیم به عنوان فرزندخوانده و پرورش او در محیط خانواده می داند، چنان که می فرماید: «خدا پسرخوانده هایتان را پسرانتان نکرده، این سخنانی است که شما از پیش خود می گویید ولی خدا حق را می گوید و به سوی راه درست هدایت می کند، پسر خوانده ها را به نام پدرانشان صدا بزنید که این نزد خدا به عدالت نزدیک تر است و به فرض که پدر آنان را نمی شناسید، برادر دینی خطابشان کنید و یا به عنوان دوست صدایشان بزنید و خدا در آنچه که تاکنون اشتباه کرده اید، شما مؤاخذه نمی کند ولی آنچه را که عمداً مرتکب می شوید، مؤاخذه می کند و خدا همواره آمرزنده و رحیم است».(۶)

از آیه یاد شده برمی آید که فرزندخوانده احکام فرزند صلبی را ندارد و باید آنها را به پدران خویش نسبت داد به آنها باید محبت و مودت نمود.

اگر چه امروزه مؤسسات و کانون های یتیم نوازی در نقاط مختلف برقرار است ولی چنین مراکزی به خاطر شرایط حاکم بر آنها، به صفا و صمیمیت و گرمی خانواده نمی رسد چون اگر یتیمی در آغوش خانواده ای ایده ال پرورش یابد، از محبت پدرخوانده و مادرخوانده برخوردار می شود و آنها نیز به مراتب بهتر از مربیان مؤسسات حمایت از ایتام، به یتیم ها محبت می کنند. بدیهی است که یتیم در میان خانواده ای که او را به فرزندخواندگی قبول کرده اند می تواند با جامعه و اطرافیان ارتباط بهتری برقرار نماید.

منبع:

۱-نهج الفصاحه ص۴۷۰ ، ح ۱۵۱۰

۲-مفاتیح‌ الحیات آیت‌ الله جوادی آملی

۳-سوره بقره/۲۲۰٫

۴-مشکاه الانوار، ابى الفضل على الطبرسى، ص۲۹۱، المکتبه الحیدریه فى النجف.

۵-ر.ک: تفسیر ابن کثیر، ابن کثیر، ج۴، ص۵۴۴، دارالمعرفه، بیروت.

۶-سوره احزاب/۴ـ۵٫

انتهای پیام/