• پنج‌شنبه ۲۹ مهر ۱۳۹۵ ۱۵:۱۲
• کد خبر : 926837

• اخبار
• سایر رسانه ها

تاریخ نیر همگام با اردبیل در صفحه روزگار در حرکت بوده و این منطقه دارای تمدنی چند هزار ساله است.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا به نقل از نیریمیز، میراث نسل های گذشته، آیینه تمام نمای فرهنگ و تمدن اجداد ما در قرون مختلف تاریخی بوده و تجزیه و تحلیل این گونه آثار از ضروریات امر به شمار می رود. این میراث ها همانند پرچم و نمادی است که نشان دهنده ی آثار فرهنگی و تمدن گذشته است.

جریان حوادث در طول قرن های متمادی آن قسمت از مآخذ و مدارک تاریخی را که می توانست در این مقصود نقش ایفا کند از بین برده و یا لااقل گرانبهاترین آنها را در زیر خاک مدفون و یا در مخفیگاه های صعب العبور کوهستان های این سامان پنهان ساخته است. روزی که این مدارک بدست آید بدون تردید گذشته منطقه درخشندگی خاصی پیدا خواهد کرد.

در زمان حمله اعراب کلیه مدارک و منابع این سرزمین از بین رفته ویا به دست اعراب به غارت برده شده است. چه بسا بخشی از آن نیز با گذشت زمان تحت تاثیر عوامل طبیعی مثل زلزله و سیل و یا به علت نا آگاهی عده ای و یا به دست بعضی از افراد سودجو تخریب و از بین رفته است تنها در بعضی از نقاط این سرزمین آثاری به دست طبیعت در امان مانده که راهنمای ما در آگاهی از گذشته خود است.

متاسفانه در نوشته های تاریخی بعضی مورخان بدون تحقیق و تفحص وضعیت حیات نیر را مدیون راه ارتباطی اردبیل به تبریز عنوان می کنند و این راه را موجب ترقی و رونق آن می دانند. اما بدون اینکه به بحث تاریخی و جغرافیایی مدرن در دوران های گذشته وارد شویم لازم است متذکر شویم که اغلب شهرهای کشور در کنار جاده ها واقع شده اند و یا شهرهای اردبیل، سراب و نیر در کنار همین جاده به ترقی و رونق رسیده اند. لذا با توجه به آثار درخشانی که در تاریخ این شهرستان از گذشته باقی مانده؛ قطعا" این منطقه دارای تمدنی چند هزار ساله است و قبل از ایجاد این جاده ارتباطی رونقی به مراتب بیش از این داشته است. تاریخ نیر همگام با اردبیل در صفحه ی روزگار در حرکت بوده است که نباید این مهم در خاطر ها فراموش شود.

در اینکه نیر از تاریخی درخشان برخوردار بوده شکی نیست نیر یکی از شهرهای تاریخی و قدیمی آذربایجان است که در دوره ی بعد از اسلام حکومتی مستقل بدون دخالت والی آذربایجان در آن تشکیل شد. آثار بدست آمده از دوره ی اورارتوها ( دوره ی معاصر مادها ) که به خط میخی بر روی سنگ نبشه اورارتی در روستاهای تابعه نشان قدمت و حضور سرداران اورارتی رادر این منطقه حاصلخیز و زیبا نشان می دهد. این سنگ نبشته ها هم اکنون در روستاهای شهرستان از جمله دابانلو، ویرثق و قره تپه و آثار آتشکده های مهم چون آتشکده نیر اعظم، صایین، ایرنجی و جوراب و همچنین نشانه های آیین میترائیسم در روستای اباذر و آثار متعلق به هزاره اول قبل از میلاد در بوینی یوغون روستای کورعباسلو و قبرهای متعلق به قرون 8 و 9 قبل از میلاد در روستای قره شیران بخشی از کارنامه درخشان تاریخ قبل از اسلام این منطقه را شامل می شود.

قبرستان تاریخی روستای اباذر

به طور کلی کثرت معماری های صخره ای در منطقه که یادمان های ماندگار و پایداری از زمان کهنند اولین وسیله شناخت پیشینه تاریخی منطقه است و دومین متون اعم از سالنامه های آشورو اورارتو و متون هخامنشی است که نشانگر تحولات تاریخی در آن روزگار پر تلاطم هزار ساله است.

غار صخره ای گلستان

 اطلاق لفظ زیکرتو در عصر مادها و اول هزاره اول و لفظ ساگارتی در عصر هخامنشی به معنی سرزمین ساکنان در غارهای سنگی وجود معابد میترائیسم و نیز اشارات متون اوستا بر وجود بناهایی مثل دژ زیرزمینی ونیز متون شاهنامه که سرشار از چنین اشاراتی است موید قدمت این منطقه است. متون دوران اسلامی نیز موضوع فوق را تائید می کند، چرا که در صحبت از اردبیل در کتاب معتبری چون احسن التقاسیم ( قرن 4 هجری ) اشاره به این نکته شده است که بیشتر خانه ها را در زیر زمین ساخته اند.

نیر به نظر صاحب نظران باستان شناس احتمالا" بخشی از سرزمین باستانی زیکرتو یا ساگاراتی باشد. این مناطق دارای دهکده های متعددی است که در دل صخره ها کنده شده اند و نیز دژ های زیرزمینی در آنهابه چشم می خورد که یک پناهگاه نظامی متعلق به سه هزار سال پیش است و در متون اوستا به ویژه وندیداد از چنین مکان هایی به عنوان ورجکرد یا دژ ساخته شده جمشیدنام برده شده است. نمونه این دژهای زیرزمینی در منطقه دژ زیرزمینی گلستان است.

دژ بوینی یوغون یکی دیگر از دژهای معروف منطقه است که آثار بدست آمده قدمت آنرا تا دوره مفرغ پیش برده است آثار به دست آمده از این دژ قدمتی 4500 ساله دارد این قلعه به ظن قوی همان دژ بهمن است که در شاهنامه فردوسی از آن نام برده شده است.

نمایی از قلعه بوینی یوغون کورعباسو

  در این ناحیه جنگی میان زرتشتیان و بت پرستان روی می دهد که بت پرستان شکست می خورند و آبادی آنها بوسیله ی زرتشتیان تبدیل به خاکستر می شود زرتشتیان بر شهر نیر و تمامی روستاهای اطراف دست یافته و به افتخار پیروزی آتشکده هایی در این سرزمین بنا کرده اند که آتشکده های نیر اعظم، اباذر، ایرینجی و .. از این زمان به جا مانده اند.

به احتمال قوی پس از ویرانی هایی که زرتشتیان در نیر و اطراف آن بوجود آورده بوده اند به همان صورت تا دوران نرسی پادشاه ساسانیان مانده بوده و اگر هم در این فاصله تحولات دیگری وجود داشته مدرکی بدست نیامده است به هر صورت نرسی در نیر فرود آمده و قصر هایی در آن بنا نموده و آبادش ساخته است که آثار ویرانی های زرتشتیان بجا نماند.

بقعه کوراییم

اگر چه ظاهرا منطقه نیر نیز همچون سایر مناطق آذربایجان در دوره خلافت عمر بن خطاب، بدست اعراب مسلمان فتح شد و لکن در سال 210 ه – ق علی بن مر در نیر اعلام استقلال کرده و به مدت پنج سال دولت مستقلی را در این ناحیه تشکیل داد. بدین ترتیب می توان گفت که این دولت از نخستین دولت های ایران بعد از اسلام بوده است که در نیر روی کار آمد.

کاروان سرای شاه عباسی

 نیر در دوران مختلف تاریخی بویژه دوره اسلامی به دلیل موقعیت سوق الجیشی منطقه، محل حضور تاخت و تاز حکمرانان و طوایف متعدد بوده است که حضور مغولان تا سال 683 ه – ق در این ناحیه و ساختن اردوگاهی در منطقه ی " دوز " در نزدیکی گردنه ی صایین یکی از آنهاست. که به دستور ارغون خان قوریلتای (شورای مغولان) در این منطقه تشکیل شد.

در منابع تاریخی نیر، بصورت های نریر، نریز، نیر با تشدید، نرسی و نیر آمده است اگر چه از جغرافیای تاریخی منطقه در دوره های ماقبل تاریخ اطلاعات دقیقی در دست نیست ولی آثار باقی مانده از این دوره ها قابل مطالعه است اما در دوره قبل از اسلام با مطالعه و بررسی دهکده ها، معابد و غار های صخره ای زیر زمینی و نیز متون تاریخی، سالنامه آشوری و اورارتوئی، متون اوستائی و آثار آئین میترا ئیسم می توان پی برد که منطقه نیر در هزاره اول قبل از میلاد و دوره مادها در محدوده سرزمینی بنام زیکرتو به معنی سنگ کن و در دوره هخامنشی جزو سرزمینی بنام ساگارتی به معنی سرزمین ساکنان غارهای سنگی بوده است.

همچنین معروف است که نیر در دروره ساسانی توسط نرسی(293  الی 301میلادی) یکی از پادشاهان ساسانی آباد شده و کاخ هایی نیز در آن ساخته شد که آثار این کاخها تاقرن سوم هجری وجود داشته است.

در دوره اسلامی نخستین گزارش جامع در مورد نیر در قرن سوم هجری قمری توسط بلاذری در کتاب فتوح البلدان آمده است که می نویسد: ( اما نریر دیهی بود و در آن ویرانه های کاخی کهنسال به جای بود مر بن عمر موصلی طائی در آن فرود آمد بنائی در آن بساخت و فرزندان خویش را در آن جای داد سپس این فرزندان کاخ ها درآن ساختند و آنجا را شهر گرداندند و سوق جابر دان را نیز بنا کردند .)

در المسالک و الممالک ابن خرداذ به که در حدود سالهای 230-234 نوشته شده در مورد نیر آمده است که: ( از سراه به نیر پنج فرسخ واز نیر تا اردبیل پنج فرسخ است )در تاریخ ابن خلدون از جنگ پسران سالار مرزبان با عموی خود و هسودان در حدود سال 349 هجری در منطقه اردبیل سخنی به میان می آید و از شکست جستان و پناه بردن وی به دژ نیر که احتمال قوی همان بوینی یوغون در روستای کورعباسلو  است گزارش می دهد. همچنین یاقوت حموی (626 ه.ق) درباره نیر می نویسد : ( نریر شهر کوچکی در آذربایجان و از نواحی اردبیل است )

از حوادث مهم در طول تاریخ نیر از آنچه در دست است می توان به مقاومت مردم در مقابل حمله اعراب و نا فرمانی از خلفای راشدین،حوادث دوره اموی خصوصا خلافت هشام بن عبد الملک، جریان قیام بابک خرمدین و استفاده وی از نیر به عنوان پایگاه نظامی، استفاده مغولان از نیر بعنوان اردوگاه و پادگان نظامی و مرکز گردهمایی در منطقه (دوز) واقع در گردنه صائین و بالا خره تحولات معاصر آن نام بردکه از آن میان نیز می توان به حضور ستارخان در نیردر سال 1288 و تحرکات حزب دموکرات را نام برد.

ورود آقامحمد خان قاجار به نیر از راه سراب در سال 1205 ه – ق انجام شد. از دیگر شاهان قاجار مظفرالدین شاه در سال های 1313 و 1324 ه- ق و محمد علی شاه قاجار در سال های 1324 و 1327 ه – ق از شهر نیر دیدن کرده اند.

پل تاریخی قرمیزی کورپی

 فعالیت های نصراله خان، متولد آق چای و خسروخان یورتچی در ایام مشروطیت بخشی از جایگاه ویژه ی نیر در این باره را نشان می دهد.

در دوره ی پهلوی رضاشاه در سال 1315 ه – ش از نیر دیدار داشته است از وقایع این دوران تخته قاپو کردن ایلات و عشایر است که در ماجرای تخته قاپو کردن ایلات بعد از شکست فولادلو ها از قوای دولتی طایفه ی یورتچی در دهستان های یورتچی منطقه ی نیر ساکن شدند و طایفه ی دورسون خواجه لو نیز مانند فولادلو ها و یورتچی تخته قاپو شدند و در منطقه ی دورسون خواجه نیر یکجانشین شدند.

محمد رضاشاه در سال های 1325 ؛ 1332 و 1341ه – ش از نیر دیدن کرده است. در این دوره دفتر حزب رستاخی، انجمن های ایالتی و ولایتی و خانه ی انصاف در نیر تشکیل شد.

دوران فعالیت حزب دمکرات آذربایجان یکی دیگر از دوران حوادث خیز منطقه به شمار می رود.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از بین روسای جمهوری برای اولین بار خاتمی در روز سه شنبه نهم تیر ماه1383 به منظور افتتاح سد یامچی و دیدار با مردم نیر به این شهرستان وارد شدند وی به همراه وزرای راه و ترابری و نیرو و مسئولان استان و شهرستان نیر در ورزشگاه تختی نیر به سخنرانی پرداختند و در خصوص تکمیل بزرگراه نیر به سه راه سرعین؛ آغاز عملیات فاز اول دهکده توریستی سبلان، تکمیل مرحله ی نخست طرح منطقه ی گردشگری بولاخلار و همچنین احداث ساختمان دانشگاه پیام نور نیر قول مساعد دادند و سپس به افتتاح سد یامچی شهر نیر ترک کردند.

همچنین احمدی نژاد نیز از شهرستان نیر دیدار کرده و در مجموعه ی ورزشی تختی نیر سخنرانی کردند.

بخش نیر در سال 1376 به شهرستان تبدیل شد و اولین فرماندار آن از بومیان منطقه بنام آقای آقایی منصوب شدند.

کورائیم موزه آثار تاریخی و باستانی شهرستان نیر

از قدیم الایام کورائیم مرکز منطقه یورتچی بوده است، اما در تقسیمات کشوری که در دوم اردیبهشت 1366 به تصویب هیئت وزیران رسید دهستان یورتچی شرقی به مرکزیت کورائیم با 30 روستای تابعه ایجاد شد.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به منظور پوشش سیاسی و اداری منطقه یورتچی نمایندگی بخشداری نیر در کورائیم ایجاد شد که بعد از مدتی در اوایل دهه 70 وقفه ای در فعالیت های آن روی داد.

با انتزاع بخش نیر از اردبیل و ایجاد شهرستان نیر درسال 1375 بخشداری کورائیم نیز در  محدوده ی سه دهستان یورتچی شرقی یورتچی غربی و مهماندوست ایجاد و در سال 1376 بخشداری کورائیم طی مراسمی افتتاح شد و آقای رئوف نامدار بعنوان اولین بخشدار کورائیم معرفی شد. کورائیم در مورخه 85/12/24 به دست استاندار وقت اردبیل جناب آقای جواد نگارنده از بخش به شهرتبدیل و شهرداری در آن تاسیس و راه اندازی شد.

شهر کورائیم با داشتن آثار تاریخی و باستانی متعلق به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد، بهشت میراث فرهنگی و آثار تاریخی استان اردبیل به شمار می رود.

این شهر با داشتن آثار تاریخی و باستانی متعلق به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد، بهشت میراث فرهنگی و آثار تاریخی استان اردبیل به شمار می رود اما متاسفانه به دلیل ضعف سازمان های ذیربط و عدم توجه کافی مسئولان مورد غفلت قرار گرفته و آن گونه که باید شناخته نشده است.

آثار تاریخی و باستانی کورائیم:

بقعه کورائیم؛  این بقعه در وسط قبرستانی قرار دارد که احتمالا این قبرستان باقی مانده از دوران اسلامی است و سنگ قبرهای متعلق به قرن 6 هجری موجود در این قبرستان گواه این ادعاست.

بقعه کورائیم به شکل بنایی چهار گوش است که اندازه هر ضلع آن 5متر اندازه گیری شده است و گنبد آجری کوچکی روی آن را پوشانده است بعلت دوپوش نبودن گنبد، بنا در حال انهدام و ویرانی است. درقسمت شمالی بنا سر در کوچکی با طاق فرو ریخته وجود دارد عرض در ورودی بقعه 80 سانتی متر و ارتفاع آن 150سانتی متر بوده و علی الظاهر نشان قبری در داخل بقعه مشهود است.

سبک معماری و مصالح بکار رفته در آن چنین می نماید که بقعه احتمالا متعلق به حدود قرن 7 تا اواخر حکومت مغول ها یا اولین سال های حکومت ترکمن ها در آذربایجان است البته در جلد دوم کتاب اردبیل در گذر گاه تاریخ مولف کتاب از یک بنای مربوط به دوره ساسانی در کورائیم سخن به میان آورده است ولی بعید به نظر می رسد بقعه مزبور با شماره 826 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 قلعه یری؛ از دیگر دژهای واقع در کوراییم دژی است که بر روی کوهی نسبتا مرتفع در جنوب کورائیم و در روستای دابانلو واقع شده است. وجود سفال های نخودی رنگ و با اشکال هندسی بسیار خشن با تعداد و پراکندگی بالا در سطح کوه و سنگ های بزرگ بر روی قبرها از ویژگیهای خاص این منطقه باستانی است.

منطقه مزبور متشکل از یک گورستان متعلق به دوران پیش از تاریخ و یا پیش از هزاره دوم ق.م و دیگری قلعه ای متعلق به دوران تاریخی قبل از هزاره اول ق.م می باشد.

 قبرستان کورائیم؛  قبرستان مزبور باقی مانده از دوره اسلامی و از قرن 6 هجری است و بقعه کورائیم در این قبرستان قرار دارد. سنگ قبرهایی متعلق به دوران اسلامی در این قبرستان به چشم می خورد.

تپه قلعه کورائیم؛ یکی از مهمترین محوطه های باستانی واقع در شهر کورائیم تپه قلعه کوراییم است که به صورت یک تپه در منطقه ای نسبتا هموار قرار گرفته است.

ارتفاع این تپه از سطح دریاهای ازاد حدود 1575 متر و از سطح زمین های اطراف در بالاترین قسمت حدود 15 متر است و در طول جغرافیای 48 درجه و 30 دقیقه و 21 ثانیه از نصف النهار گرویچ و در عرض جغرافیایی 37درجه و57 دقیقه و 21 ثانیه از نصف النهار گرویچ و در عرض جغرافیایی 37 درجه و 57 دقیقه و 41 ثانیه از خط استوار واقع شده است.

در قسمت شرق این تپه و در فاصله حدود110 متری آن رودخانه قوریچای قرار دارد. تپه مزبور برجسته ترین قسمت زمین های واقع درشهر کورائیم محسوب می شود و در قسمت های بریده نشده با شیب ملایمی به زمین های اطراف منتهی می شود.

تپه مزبور در فاصله 21 کیلومتری مرکز شهرستان نیر و  34 کیلومتری مرکز استان اردبیل قرار دارد. محوطه باستانی قلعه کورائیم تپه ای به شکل دایره نزدیک به بیضی با ابعاد 75 در80 متر و مساحت تقریبی 10000متر مربع است و در قسمت غرب رود خانه قوریچای واقع شده و اشراف تپه به دشت های اطراف آن را بصورت قلعه ای مطرح می کند که احتمالا در قبل از اسلام و مخصوصا هزاره اول ق.م به عنوان یک قلعه نظامی و دفاعی مهم مورد استفاده قرار می گرفته است.

تپه مزبور به لحاظ گستردگی و تنوع آثار از مهمترین محوطه های باستانی استان اردبیل محسوب می شود و می تواند در تکمیل گاه نگاری استان و ارتباط آن با فرهنگ های همجوار و مطالعه حوزه جغرافیایی اردبیل در عصر تمدن های اورارتویی مانایی و ورود اقوام کوچ رو کمک قابل ملاحظه ای نمایند.

با توجه به وجود آثار و بقایای سفالی در تپه مزبور، احتمال می رود زمان احداث آن مربوط به دوران پیش از تاریخ {اواخر هزاره دوم قبل از میلاد}تا دوران اسلامی باشد.

در رابطه با وجه تسمیه اثر نیز طبق گفته اهالی بومی و روایات و داستان هایی که در بین اهالی نقل می شود کوراییم و خوراییم دو برادر بوده اند که در زمانهای دور دو روستای مجاور کوراییم و خوراییم را به نام خودشان بنا نهاده اند.

لازم به ذکر است طبق گفته اهالی روستای موسوم به خوراییم هم در نزدیکی این شهر کوچک وجود دارد.عده ای دیگر از اهالی معتقدند که کوراییم نام یک طایفه ی کرد بوده که به این مکان آمده و در آن سکنی گزیده اند.

به لحاظ معنای لغوی کورائیم واژه ای مرکب و متشکل از دو کلمه ترکی کور{نابینا}و اییم{ماهم}است.با وجود اهمیت تاریخی و باستانی تپه مزبور متاسفانه تاکنون هیچ گونه مطالعه علمی و باستان شناسی اعم از بررسی و گمانه زنی و یا کشف در این محوطه صورت نگرفته است.

وجود گونه های متنوع سفالی مربوط به دورانهای مختلف قبل و بعداز اسلام به رنگ های مختلف که نشان دهنده تداوم استقرار در این منطقه باستانی است و همچنین خاکستر و لایه های سوخته در مقاطع ایجاد شده در سمت شرق تپه از ویژگی های بارز این منطقه باستانی است.

متاسفانه فعالیت های ساختمان سازی و کشاورزی ساکنان شهر کورائیم در قسمت های مختلف محوطه باستانی به خصوص در قسمتهای شمال غرب و ایجاد راه ارتباطی درجنوب شرق آن که منجر به بریده شدن بخشی از عرصه تپه شده باعث آسیب و تصرف در این آثار تاریخی شده است.

علاوه بر این، محوطه باستانی کوراییم در نقاط مختلف مورد کاوش های غیر مجاز جویندگان عتیقه قرار گرفته که آثار آن بر سطح و دامنه های تپه مشهود است. برداشتن خاک تپه برای مصارف مختلف ساختمانی و کشاورزی دامنه های تپه را برش داده و آن را به صورت سطوح شیب دار در آورده است.

علاوه بر عوامل مخرب انسانی فوق عوامل جوی و اقلیمی نیز نقش فراوانی در تخریب و فرسایش محوطه باستانی داشته است.با توجه به اینکه تپه در محدوده داخل شهر کورائیم واقع شده و زمینهای کشاورزی و منازل مسکونی از همه طرف آنرا احاطه کرده اند برای جلوگیری از تخریب و دخل و تصرفات غیر مجاز در آن، تعیین عرصه و حریم و انجام بررسی و کاوش علمی باستان شناسی امری ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد.

نویسنده: یوسف اسماعیلی نیری پزوهشگر و استاد دانشگاه

انتهای پیام/

• برچسب ها
• #
• #
• #