توصیه ی حضرت علی(ع) به کارگزاران نظام اسلامی

ارتقاء آموزه های اخلاقی و دینی در کارگزاران نظام، مراقبت فردی و گروهی از جمله عوامل مهم در دوری مسئولان از روحیه های رفاه طلبی و اشرافی گری است.

[

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ زیتون طی مقاله‌ای به قلم دکتر مهدی اسلام پناه- استادیار اقتصاد صنعتی و مدیریت راهبردی نوشت:

, شبکه اطلاع رسانی راه دانا, زیتون ,

عدالت محوری شعار اصلی و محوری نظام جمهوری اسلامی است. این شعار شاخص اصلی برای سنجش حرکت نظام و مسئولان آن در مسیر صحیح مبنی بر مبانی، اصول، آرمان ها و اهداف انقلاب اسلامی می باشد. ساده زیستی مسئولان و کارگزاران نظام و برخورداری آنان از بیت المال در حد متعارف، یکی از نشانه های اصلی در حرکت مبتنی بر عدالت محوری مسئولان و کارگزاران است. بدیهی است که هر نوع فاصله گرفتن از ساده زیستی و برخوردار شدن غیر متعارف از بیت المال و سوگیری به سمت یک زندگی اشرافی توأم با تجمل گرایی و عافیت طلبی، نتیجه ای جز « ذبح عدالت» به عنوان اصلی ترین شعار انقلاب و نظام اسلامی در پی نخواهد داشت.

تجمل گرایی و مصرف زدگی به عنوان ام الفساد همه رذایل

تجمل گرایی، مصرف گرایی، و دورشدن از عدالت، بیانگر ترویج اشرافی گری در مرکز قوی ترین و کارآمدترین رسانه موجود در کشور است. بسیاری از مشکلات و معضل های اجتماعی و فرهنگی امروز جامعه ما، ریشه در سیاست های اقتصادی گذشته دارد و این مشکلات عظیم ظرف چند سال حل نخواهد شد. شیوع اشرافی گری و مصرف گرایی، و اولویت یافتن رفاه فردی بر رفاه جمعی، کمرنگ شدن ارزشها را در پی خواهد داشت. به واقع می توان از تجمل گرایی و مصرف زدگی به عنوان ام الفساد همه رذایل نام برد . لذا در بحث حاضرسعی شده است مهمترین بیماری جوامع بنام تجمل که ریشه اصلی آن نابرابری و اختلافات اجتماعی و طبقاتی است، مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.

موریانه ی تجمل

زمانی این باور غلط پدید آید که افضلیت قشر مرفه، و احترام بیش از حد آنان به خاطر ارزشهای اشرافیشان می باشد. این امر بدلیل ساختار فرهنگی و اجتماعی جوامع، باعث می گردد که سایر اقشار نیز به زعم خود برای بدست آوردن ارزش و احترام به سمت ارزشهای ثروتمندان و هم شکلی با آنان با صرف تمام انرژی خود رو بیاورند. بدین معنی که اگر اعضای جامعه ای حس کنند که ثروت عامل برتری و احترام است در این صورت برای بدست آوردن آن ظواهر مادی، به عنوان یکی از معیارهای تشخص، سعی وافری خواهند نمود و در این میان عقب ماندن از این مسابقه مایع حقارت تلقی خواهد گردید. در آن صورت در چنین محیطی دارندگی، برازندگی و فقر مایع شرمندگی محسوب خواهد شد. به همین دلیل مردم در یک مسابقه تمام نشدنی سعی خواهند داشت در کسب چنین ملاکهای از هم پیشی بگیرند و از اینجاست که موریانه تجمل جان خواهد گرفت و مانند خوره ای موجب مفاسدی مانند رشوه خواری، اختلاس، دزدی ، خودفروشی، سوء استفاده از امکانات دولتی و تفاخر و تکاثر و استبداد خواهد شد.

یکی از عوامل فرهنگی که در ایجاد و گسترش فساد اداری نقش تعیین کننده ای دارد، رواج و غلبه فرهنگ اشرافی گری و تجمل خواهی است. وقتی کارکنان نظام اداری به اشرافی گری و تجمل خواهی و مصرف بی رویه روی می آورند زمینه و بستر مناسبی برای گسترش فساد اداری در میان آنها به وجود آمده، انواع مفاسد اداری در میان کارگزاران و کارکنان نظام اداری رواج می یابد (رضایی، 1390).

مقام معظم رهبری دربیانات خود همیشه این موضوع را مدنظر داشته اند: ” از جمله چیزهایی که روند حرکت به سمت عدالت را در جامعه کند می‌کند، نمود اشرافیگری در مسؤولان بالای کشور است؛ از این اجتناب کنید. اشرافیگری دو عیب دارد؛ عیب دومش از عیب اولش بزرگتر است. عیب اول اشرافیگری، اسراف است – اشرافیگری حلال را می‌گوییم؛ یعنی آن چیزی که پولش از راه حلال و بحق به دست آمده – اما عیب دوم بدتر است و آن این است که فرهنگ ‌سازی می‌کند؛ یعنی چیزی برای مسابقه دادن همه درست می‌کند. البته در این زمینه مسؤولان درجه یک بسیار نقش دارند؛ تلویزیون بسیار نقش دارد؛ منش من و شما هم بسیار نقش دارد” (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیس جمهوری و اعضای هیأت دولت، 1380).

مصرف گرایی و اشرافی گری عامل سیر صعودی هزینه های زندگی

غلبه و گسترش فرهنگ مصرف گرایی، اشرافی گری و تجمل خواهی باعث خواهد شد هزینه های زندگی سیر صعودی یابد و به صورت تصاعدی بالا برود. بالا رفتن هزینه های زندگی از یک سو، و مشخص بودن و ثابت بودن حقوق کارکنان و کارمندان نظام اداری زمینه و بستر مناسبی را برای فساد اداری ایجاد خواهد کرد. زیرا برای جبران این تفاوت میان هزینه و درآمد به راه های مختلف متوسل می شوند و از آنجا که از راه های مشروع و قانونی به ندرت می توان این تفاوت فاحش را از بین برد و مابه التفاوت درآمد و هزینه را جبران کرد؛ از این رو ممکن است به فکر استفاده از راههای غیر قانونی و نامشروع افتند؛ به ویژه اگر بازدارنده هایی مثل ایمان و اعتقادات دینی و باورهای ارزشی و وجدان کاری در آنها ضعیف باشد.

بنابر این یکی از راههای مبارزه با فساد اداری و یکی از شیوه های پیشگیری از آن، مبارزه با این فرهنگ و جلوگیری از رواج و گسترش تجمل گرایی و اشرافی گری است. در صورتی که با این فرهنگ، مبارزه و از آن جلوگیری شود، زمینه بسیاری از مفاسد اداری مثلف اختلاس، رشوه، استیثار و بهره برداری نامشروع از بیت المال از بین رفته و از بسیاری مفاسد اداری پیشگیری خواهد شد.

سیری در سیره مدیریتی رهبران دینی، به ویژه پیامبر گرامی اسلام (ص) و امیرمؤمنان علی (ع) نشانگر این نکته است که آن بزرگواران نیز یکی از عوامل اصلی بروز و گسترش مفاسد به ویژه مفاسد اداری و اقتصادی را همین روحیه و فرهنگ تجمل خواهی و اشرافی گری می دانستند و همواره می کوشیدند با این روحیه و فرهنگ مبارزه کنند تا بسترهای مناسب برای گسترش بسیاری از مفاسد اداری را از بین ببرند و از ظهور و گسترش مفاسد اداری پیشگیری کنند.

توصیه ی حضرت علی(ع) به کارگزاران نظام اسلامی

حضرت علی (ع) همواره بر این اصل مهم تأکید می فرمود که کارگزاران نظام اسلامی باید سطح زندگی خود را با سطح زندگی عموم مردم به ویژه اقشار ضعیف، مستضعف و کم درآمد، تنظیم کنند و این مطلب را در مناسبت های مختلف به کارگزاران خویش گوشزد می کردند و اگر اطلاع می یافتند که یکی از عمال و کارگزاران به سوی تجمل خواهی و اشرافی گری حرکت می کند می کوشیدند تا از هر راه ممکن از این کار جلوگیری کنند. چون گسترش روحیه مصرف گرایی و رواج فرهنگ اشرافی گری و تجملات، کارگزاران را به سوی ارتکاب مفاسد اداری سوق داده و زمینه های گسترش فساد اداری در نظام اداری را مهیا می کند.

نامه ای خطاب به شریح بن حارث نمونه ای از سیره امیر مؤمنان علی (ع) در تعامل با کارگزاران خویش در این خصوص می باشد. در این نامه حضرت نخست این نکته را به کارگزار خویش یادآوری می کند که از عملکرد او اطلاع دارد و کارهای ریز و درشت آنها در پیش دید چشم های تیز بین آن حضرت است و ایشان از اعمال کارگزاران خود بی اطلاع نیست. همین نکته خود یکی از ساز و کارهای مؤثر در پیشگیری و مبارزه با فساد اداری است (نامه 3 نهج البلاغه) .

آسیب های فرهنگی تجمل گرایی در رفتارهای فردی:

تجمل گرایی و رفاه زدگی از جمله اعمالی است که آسیب ها و نتایج زیان باری را در دراز مدت یا کوتاه مدت در زندگی انسان و به تبع آن در جامعه بر جای می گذارد. با در نظر گرفتن آیات قرآن و روایات معصومان (ع) برخی از این آسیب ها عبارتند از:

1. فراموشی یاد خداوند و دنیا زدگی: فراموش کردن یاد خداوند و به دنبال آن دنیا گرایی، از آسیب هایی استکه بر اثر گرایش و روی آوری به تجملات، دامن انسان را می گیرد و موجب غافل شدن انسان از خداوند هستی بخش و سرگرم و وابسته شدن به امور پست و حقیر می شود. غفلت در بسیاری از مواقع، قدرت اختیار را از انسان سلب می کند. زیرا اختیار و انتخاب در جایی تحقق پیدا می کند که انسان به دو یا چند طرف موضوع توجه کند و پس از مقایسه و سنجش آنها با یکدیگر، آگاهانه یکی را برگزیند. بنابراین شرط اساسی انتخاب صحیح آن است که؛ انسان به اطراف موضوع توجه کند (اسحاقی، 1388).

مال پرستی و دنبال آمال و آرزوها رفتن و شهوت پرستی و همه اینها از غفلت و فراموش کردن خدا حاصل می گردد (عطاردی، 1378).

2. کفران نعمت: کفران نعمت از آسیب هایی است که تجمل گرایی بر انسان وارد می کند، از آنجایی که انسان دارای طبیعت انسانی و سر و کارش با اسباب مادی و طبیعی است، کفران نعمت عادت اوست و در اثر خو گرفتن به زندگی تجملی، رفته رفته مسبب الاسباب را فراموش می کند. با این که در هر حالی و آنی در نعمت های او غوطه ور است. بدین معنا که انسان با اشتغال به محسوسات و مادیات در درونش، ملکه مادی گری دلبستگی به اسباب ظاهری، و استناد نعمت ها را به آن اسباب ایجاد می کند. و این گرایش پرده ایی را میان او و معرفت فطری اش به وجود می آورد (غلام جمشیدی، 1388).

3. مصرف گرایی: یکی از موانع رشد اقتصادی جوامع، فرهنگ مصرف گرایی است. مصرف گرایی یعنی استفاده بیش از حد از کالاها و خدمات و روی آوردن به تجمل گرایی و اشراف گرایی هر چند تأمین نیازهای زندگی و استفاده از نعمت های الهی یک امر لازم و مورد تأکید است، لیکن گروهی از مردم در این باره زیاده روی می کنند و به تجمل محوری گرفتار می شوند لذا تجمل گرایی ریشه در اسراف دارد که باعث استهلاک، از بین بردن اموال و هزینه کردن بیهوده می شود (میرعمادی، 1390).

4. پیدایش و گسترش فقر: اسلام دنیا را زمینه ساز و مقدمه آخرت معرفی کرده است و پیروان خود را به استفاده صحیح از نعم الهی دعوت کرده است. بر خلاف پندار برخی مغرضان و کج فهمان، اسلام دین رهبانیت و فقر؛ نیست، بلکه ثروت را مایه راحت و فقر را همسایه کفر می داند. فقر از مهم ترین مصیبت های بشر است. پیامبر اکرم در این باره می فرمایند: “نزدیک است که فقر، انسان را به کفر بکشاند”. (کلینی، 1407 ق).

همچنین تجمل گرایی را باید یکی از عوامل به وجود آورنده فقر دانست. زیرا همیشه فقر در یک قسمت از جهان مولد ولخرجی و ریخت و پاش در قسمت دیگر جهان است و تنگ دستی یک نسل، مولد اسراف کاران نسل قبل است. هر چند که این گرایش، موجب فقر و تهی دستی خود فرد در پایان زندگی نیز خواهد شد. زیرا در یک زندگی سالم و اقتصادی، در آمد شخص یا جامعه از هزینه آن کمتر نیست یا دست کم با آن برابر است.

5. پیدایش حالت تفاخر و استکبار: یکی دیگر از آسیب های تجمل گرایی و رفاه طلبی، پیدایش روحیه کبر ورزی نسبت به وضع خود و فخر فروشی و بالیدن، نسبت به امکانات و دارایی های خویشتن است. مصرف در فرهنگ مصرف گرایی مترفان و تجمل پرستان، هم ارزش مادی دارد و هم ارزش نمادین (اجتماعی). بدین معنا که مصرف وسیله ای برای ابراز وجود و به دست آوردن هویت اجتماعی می شود، از این رو نه تنها، ارزش نمادین می یابد بلکه در برابر مصرف به معنای تأمین کننده نیازهای زیستی انسان قرار می گیرد و اولویت پیدا می کند، این در حالی است که بر اساس آموزه های دینی، مصرف کالا و امکانات زندگی صرفا جهت رفع نیازهای مادی؛ معنوی؛ جسمی و روحی است، نه برای خودنمایی و فخر فروشی زیرا این کار؛ افزون بر آنکه خود یک رذیلت اخلاقی و نشانه رشد نایافتگی شخصیت آدمی و گاه احساس حقارت درونی است (ایروانی، 1391).

6. رواج الگو گیری نامناسب و تقلیدهای ناصحیح: از سایر منکرات، می توان به رواج الگوگیری نامناسب و تقلیدهای ناصحیح اشاره کرد. با توجه به اینکه آدمی، در ابعاد گوناگون زندگی و در خوی و منش اخلاقی خود، سخت تأثیر پذیر است، الگوها در شکل دهی شخصیت و رفتار آدمی تأثیر بسزایی دارند. در امور اقتصادی و مصرف نیز، الگو گرفتن از زندگی مترفان به ویژه هم چشمی با آنان، از آسیب های مهم در تجمل گرایی به شمار می آید (طباطبایی، 1417 ق).

7. عدم مشارکت در امور خیر و عدم توجه به نیازمندان: از دیگر آسیب های تجمل گرایی، بی رغبتی و دلسردی در انجام کارهای خیر می باشد. به طور معمول انسان ها در انجام کارهایی که فایده عمومی و معنوی دارد، خود را شریک می کنند تا از اجر و ثواب آن بهره مند شوند ولی آنهایی که خودشان را مشغول تجملات کرده اند دستشان از این کارها کوتاه است. از سوی دیگر لذت جویی لجام گسیخته و غرق در تجلاتف روحیه مسئولیت پذیری و عواطف انسانی را سخت تضعیف می کند. با توجه به اینکه زندگی اشرافی ثروت فراوانی را می طلبد تا پاسخگوی اسراف ها و مصرف های افراطی مترفان باشد، در نتیجه مترفان نه توجهی به محرومان و نیازمندان خواهند داشت و نه مشارکتی در کارهای خیر (کلانتری، 1388ش).

از آنجایی که رفتن کارگزاران، مسئولان و مدیران در جامعه اسلامی به سمت شکل دادن به یک زندگی اشرافی، علاوه بر تعارض داشتن با آرمان های انقلاب اسلامی، یک تهدید جدی برای موجودیت نظام به حساب می آید، مبارزه برای جلوگیری از شکل گیری چنین پدیده ای از امور واجب و ضروری است. بررسی های تاریخی با تحلیل محتوایی تمامی بیانات و پیام های مقام معظم رهبری، نشان می دهد که معظم له با حساسیت بسیار بالایی طی 27 سال گذشته به این موضوع نگریسته، همواره هشدارهای لازم را به مسئولان داده و از آنان ضمن رعایت ساده زیستی، مبارزه با شکل گیری زندگی های اشرافی و مسرفانه در مجموعه های تحت امرشان را مطالبه کرده اند.

آنچه بیان آن گذشت این هدف را پیگیری می کندکه رهبران، زمامداران و کارکنان نظام اسلامی باید از اشرافی گری و تجملات دوری جسته و فرهنگ مصرف گرایی و استفاده بیشتر از مواهب دنیوی را از خود دور کنند و تلاش نمایند روحیه زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا و اکتفا کردن به ضروریات را در خود زنده کنند تا نظام اسلامی از گزند آفات و مفاسد، به ویژه مفاسد اداری و اقتصادی که بسیاری از آنها از روحیه اشرافی گری و تجمل خواهی و فرهنگ مصرف گرایی نشأت می گیرند، مصون بماند و با در پیش گرفتن فرهنگ زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا به سوی رشد و تعالی و تکامل حرکت کند.

اشرافی گری، رفاه طلبی، اتلاف منابع و پارتی بازی و باندبازی و گروه گرایی های رایج در کشور با عنوان های گوناگون، بدون رعایت اصول و ضوابط خاص اسلامی، با اهداف عالی نظام، امام و رهبری هیچ سنخیتی ندارد. اشرافی گری مسئولان و کارگزاران نظام نیز با روحیه خدمت رسانی به مردم مغایرت دارد. خدمت کردن به مردم نیازمند آن است که مسئولان نظام با مردم همدرد باشند، و از دغدغه ها و مشکلات آنها در هر شرایطی آگاهی داشته باشند تا بتوانند در رفع یا کاهش آن کوشش نمایند. مسئولانی که در کاخها و خانه های اشرافی زندگی می کنند هیچگاه نمی توانند درد انسان های فقیری را که در خانه های کوچک زندگی سختی را سپری می نمایند درک کنند. مسئولان باید روحیه اشرافی گری و رفاه طلبی را از خود دور کنند و فهم درستی از شرایط حاکم بر جامعه داشته باشند تا در رفع مطالبات مردم گام بردارند.

ارتقاء آموزه های اخلاقی و دینی در کارگزاران نظام، مراقبت فردی و گروهی از جمله عوامل مهم در دوری مسئولان از روحیه های رفاه طلبی و اشرافی گری است.

مراجع:
1. کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق). الکافی، محقق: علی اکبر غفاری، مصحح: محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامی.
2. میرعمادی، سید احمد (1390). اقتصاد در اسلام، قم، انتشارات: باقیات.
3. غلام جمشیدی، محمد صادق (1388). اسراف در قرآن و حدیث، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
4. عطاردی، عزیزالله (1387). ترجمه الایمان و الکفر بحار الانوار، تهران: انتشارات عطارد.
5. طباطبایی، سید محمد حسین (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه.
6. ایروانی، جواد؛ جلالیان اکبری نیا، علی (1391). مصرف صحیح از نگاه اسلام، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
7. اسحاقی، سید حسین (1388). بایدها و نبایدهای مصرف، قم: دفتر عقل.
8. کلانتری، علی اکبر (1388). الگوی مصرف، قم: بوستان کتاب.
9. رضایی، محمد حسین (1390). اشرافی گری، ناشر: مؤسسه مستشهدین وصال.
10. علینقی، فیض الاسلام اصفهانی (1283 ق)، نهج البلاغه، ترجمه و شرح فیض الاسلام، گردآورنده: ابوالحسن محمد رضی؛ کاتب: طاهر بن عبدالرحمن.
11. ابن شهر آشوب (1379 ق). المناقب، قم: انتشارات علامه.
12. خامنه ای، سیدعلی. بیانات مقام معظم رهبری در خصوص حقوق های نجومی، عید فطر، 1395، 16 تیر ماه.
13. خامنه ای، سیدعلی. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیس جمهوری و اعضاء هیأت دولت، 1387 ، 2 شهریورماه.
14. خامنه ای، سیدعلی. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیس جمهوری و اعضای هیأت دولت، 1380، 5 شهریور ماه.
15. خامنه ای، سیدعلی. بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بیست و ششمین سالروز رحلت حضرت امام خمینی (ره)، 1394 ، 14 خردادماه.
16. خامنه ای، سیدعلی. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اقشار مختلف مردم به مناسبت نیمه شعبان، 1381، 30 مهرماه.
17. خامنه ای، سیدعلی. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با روحانیون، 1372، 26 خرداد ماه.
18. خامنه ای، سیدعلی. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز جمعه تهران، 1368، 23 تیرماه.
19. خامنه ای، سیدعلی. بیانات مفام معظم رهبری در نماز جمعه تهران، 1379، 25 آذر ماه.
20. خامنه ای، سید علی. بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع بزرگ مردم در صحن مطهر رضوی، 1368، 1 فروردین ماه.
21. خامنه ای، سید علی. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار نمایندگان شوراها با ایشان، 1381، 27 تیرماه.
22. روحانی، حسن. ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران، بیانیه حقوق های نامتعارف، 1395، 14 تیرماه.