پرواز نخبگان بدون بلیت برگشت!

• پنج‌شنبه ۳۱ مرداد ۱۳۹۸ ۱۶:۰۵
• کد خبر : 1514775

• اخبار
• سایر رسانه ها

شکی نیست که ساختار تولید علم در کشورمان درگیر بسیاری از بیماری ها است که هزینه‌ساز‌ترین آنها «خروج بی‌بازگشت نخبگان» است؛ پدیده‌ای آسیب زا که علی‌رغم تحقیقات گسترده محققان و راه حل‌های ارائه شده، گویا هنوز درمانی برای غلبه بر عوامل این بیماری کشف نشده است.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از یزدرسا،‌ از نا امیدی نخبگان کشور سخن گفت و از وضع کشور گلایه کرد؛ منظورهمان جوان نخبه ای است که در دیدار با رهبر انقلاب دل پری داشت و دغدغه هایش را صریح برای رهبرش بیان کرد؛ از فرار مغزها گفت و اینکه چه مشکلاتی سد راه جوانان با انگیزه شده است.

رهبر انقلاب هم با صحه صدر به حرفهایش گوش دادند و در آخر گفتند: با بخشی از حرف های شما موافق هستم اما ناامیدی در هیچ زمانی مجاز نیست.

همین بهانه ای شد تا در این نوشتار به بررسی زوایا و لایه های مختلف یکی از معضلات خسارت بار کشور یعنی مهاجرت نخبگان بپردازیم.

شکی نیست که ساختار تولید علم در کشورمان درگیر بسیاری از بیماری ها است که هزینه‌ساز‌ترین آنها «خروج بی‌بازگشت نخبگان» است؛ پدیده‌ای آسیب زا که علی‌رغم تحقیقات گسترده محققان و راه حل‌های ارائه شده، گویا هنوز درمانی برای غلبه بر عوامل این بیماری کشف نشده است.

منابع انسانی خوب و نخبه متحرک و پیش‌رونده یک گنجینه و ثروت عظیم هستند، این ثروت همانند هر گنجینه دیگری در معرض طمع و چپاول نظام سلطه است تا ضمن آنکه از این ثروت برای خود بهره می برد، درخصوص علم و فناوری یعنی داشته های ثروت آفرین و قدرت آفرین نیز انحصار ایجاد کند.«بیانات رهبر انقلاب در دیدار با جمعی از نخبگان مهرماه 97»

ارزش نخبگان را باید در انجا جستجو کرد که کشورهای توسعه یافته و پیشرفته صنعتی بطور حساب شده هرگز برنامه ها و پروژه های خود را برای «جذب تحصیل کردکان» و یه عبارت صریح تر «شکار مغزها» تعطیل نکرده اند و به دنبال فراهم کردن گسترش زمینه های این امر هستند چراکه سودهای کلانی که عاید نظام اقتصادی و اجتماعی آن ها می کند چشمگیر و قابل تامل است.

محاسبات اقتصادی نشان داده است جذب هر فرد تحصیل کرده از کشورهای جهان سوم، یک میلیون دلار برای کشور میزبان منفعت دارد پس خیلی عجب نیست که کشورهایی چون آمریکا، کانادا، استرالیا، فرانسه و المان در صف نخست جذب نبگان مهاجر دنیا ایستاده اند.

از طرفی، کشورها به ویژه کشورهای جهان سوم با مهاجرت نخبگان و نیروی کار متخصص به تدریج شاهد کاهش تولید سرانه رفاه اقتصادی و رشد اقتصادی و همچنین محرومیت از نیروی فعال بالقوه خواهند شد.

***قریب 40 درصد هیات علمی دانشگاه‌های آمریکا و کانادا ایرانی هستند

صالحی امیری، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در تحقیقاتی که درباره مهاجرت نخبگان در سال 88 منتشر شده، به یک آمار رسمی اشاره می‌کند که بر اساس آن 1هزار و 826عضو هیات علمی ثابت و تمام وقت در دانشگاه‌های آمریکا و کانادا مشغول به تدریس هستند و این درحالیست که تعداد اعضای هیات علمی رسمی و غیررسمی در دانشگاه‌های امریکا و کانادا به بیش از 5هزار نفر می‌رسد.

همچنین نتایج تحقیقات دیگری در کشور که بر روی اعضای هیات علمی ایرانی ده دانشگاه برتر آمریکا - بر اساس نظام رده‌بندی بین‌المللی -انجام شده، نشان داده است 141 عضو هیات علمی ایرانی در حوزه‌های علوم پزشکی، علوم فنی، هنر، علوم انسانی و علوم پایه در دانشگاه‌های آمریکا مشغول به فعالیت هستند.

بر اساس گزارش پژوهشکده مطالعات فناوری با عنوان «بررسی تطبیقی وضعیت کشور در مهاجرت و جابه‌جایی بین‌المللی افراد تحصیلکرده» که در اسفند ١٣٩٥ منتشر شده است، کشورهای عضو سازمان همکاری‌ اقتصادی و توسعه (OECD) به‌عنوان کشورهای توسعه‌ یافته، تاکنون میزبان بیش از ٩٠ درصد مهاجران متخصص و تحصیلکرده دنیا بوده‌اند؛ در همین گزارش آمده است، این کشورها اصلی‌ترین مقصد مهاجرت ایرانیان هستند!

***هزینه سالانه مهاجرت نخبگان از از بودجه عمومی کشور بیشتر است!

در سال ۱۳۸۸ وزارت علوم ایران اعلام کرد از ابتدای انقلاب در سال ۱۳۵۷، از میان ۱۲ هزار دانشجویی که با هزینه دولت به کشورهای مختلف رفتند ۴۰۰ نفر بازنگشته‌اند! و همچنین ۶۰ هزار دانشجوی ایرانی در خارج از ایران تحصیل می‌کنند.

بر اساس آمارهای رسمی نسبت خروج فارغ‌التحصیلان از ایران به تعداد کل این افراد، ۱۵ درصد است. مهاجرت نخبگان چنان رواج داشته است که در چند سال گذشته صندوق بین‌المللی پول، ایران را از این نظر در رتبه نخست جهان قرار داد.

سازمان ملل نیز ایران را در جایگاه نخست فرار مغزها قرار داده است. برخی آمارها نیز نشان می‌دهد که سالانه 180 هزار نفر متخصص در این قالب از کشور مهاجرت می‌کنند که مهم‌ترین علت آن سوء مدیریت در استفاده از نخبگان کشور است.

برآورد کمیسیون آموزش عالی مجلس نیز نشان می‌دهد که هزینه سالانه مهاجرت نخبگان، حدود 4 میلیارد دلار است که حتی از بودجه عمومی کشور هم بیشتر می‌شود.

***ایران با مهاجرت مغزها سالانه ۱۵۰ میلیارد دلار ضرر می‌دهد

این درحالی است که فرجی دانا، وزیر علوم دولت یازدهم نیز با تأیید خروج از کشور ۱۵۰ هزار نفر از نخبگان در سال، گفته بود: «با مهاجرت مغزها، ایران سالانه ۱۵۰ میلیارد دلار ضرر می‌دهد، زیرا برای آموزش هر نفر یک میلیون دلار هزینه کرده است.» در سال 94 نیز عباس زراعت، رئیس دانشگاه کاشان به تعبیری دیگر اعلام کرده بود که سالانه 1500 میلیون دلار برای خروج نخبگان از کشور هزینه می‌شود.

تحقیقات انجام شده حاکیست که از جمله عوامل مهم خروج نخبگان همچنین ناهمخوانی نظام آموزش و ساختار شغلی است؛ بازار کار ما بازار سنتی است که با ماهیت کار نخبگان همخوانی ندارد. کمبود زیرساختهای کافی علمی و تحقیقاتی و اهمیت نداشتن جایگاه تحقیق و پژوهش در کنار کمبود بودجه تحقیقاتی محققان کشور را آزرده ساخته است. اما در کشورهای پیشرفته تحقیقات جایگاه ویژه‌ای در نظام اجتماعی و اقتصادی دارد.

با همه عواملی که برشمرده شد، اکنون این پرسش مطرح است که با وجود سهم هر یک از این عوامل، کدام یک از آنها فشار بیشتری بر محققان نخبه کشور وارد آورده و در نتیجه لازم است در سیاستگذاری‌ها به شکلی فوری مورد توجه و اولویت قرار گیرد؟

سید مهدی کلانتر رییس بنیاد نخبگان استان یزد در مصاحبه با خبرنگار یزدرسا، با بیان اینکه در حال حاضر با توسعه ارتباطات و فضای مجازی تقریبا تعلق به جغرافیا تعریف متفاوت تر از گذشته پیدا کرده است اظهار کرد: امروز با توجه به گسترش ارتباطات اگر کسی قصد خدمت به جایی یا کشوری را داشته باشد حتما منحصر به محل زندگی او نمی شود.

کلانتر افزود: با نگاهی به گذشته، می بینیم ارتباطات چه از نظر انعکاس و انتقال پیام و چه از لحاظ جغرافیایی ضعیف بوده است که تقریبا این مشکلات حل شده است اما خوب؛ بر اساس تفکرات گذشته شاید عده تصورشان این باشد که هر فرد تنها به جایی که خودش را متعلق به آنجا می داند می تواند خدمت کند.

***«دسترسی به تکنولوژی، بازار کار و سیاست های جذب» علل مهاجرت نخبگان

رییس بنیاد نخبگان استان یزد عدم دسترسی تکنولوژی را یکی از علل مهاجرت نخبگان عنوان کرد و ادامه داد: برخی تکنولوژی ها در دسترس همه کشورها نیست یا اگر هست یه جایی گران تر و پر هزینه تر تمام می شود و درجایی دیگر ارزان و راحت تر دسترسی دارد همین امر موجب می شود فرد برای رسیدن به نقطه مطبوب گزینه مهاجرت را انتخاب کند.

این مستول تصریح کرد: تحصیلات در جامعه در یک زمان به تحصیلات اولیه و ابتدایی ختم می شد و با این تحصیلات کسی هم قادر نبود برای کسب تحصیلات پیشرفته تر به کشور دیگری برود اما امروز با گسترش دانشگاه ها در کشور تقریبا یک عدالت آموزشی فراهم شده است بنابراین وقتی دانش آموخته افزایش یافت راه برای کسب مراحل بعدی در دانشگاه های دنیا هم هموار تر می شود.

کلانتر یکی دیگر از علل مهاجرت نخبگان را بازار کار عنوان کرد و افزود: فرد برای کسب بازار کار گاهی به اجبار یا گاهی برای شرایط بهتر مهاجرت می کند، اینکه عده ای برای تحصیل به کشورهای اروپایی و یا آمریکا مهاجرت می کنند همیشه و در همه جای دنیا سابقه دارد اما سوال اینجاست که چرا بسیای از این افراد دیگر برنمی گردند و مهاجرت بی بازگشت دارند؟

وی با اشاره به اینکه 25 هزار دکترای بیکار در کشور هستند و در یزد بنا به برآوردها از لیسانس به بالا 28 هزار نفر بیکار وجود دارد ابراز کرد: یکی از راهکارها برای ورود این افراد به اشتغال و کارآفرینی ایجاد زیرساخت کارآفرینی است، کارخانه نورآوری یزد نمونه ای از یک زیرساخت مناسب برای اشتغال زایی و کارافرینی نخبگان کشور است، یا کارخانه فناوری اقبال یزد 2 هزار فارغ التحصیل دانشگاهی بدون هیچ چشم داشتی به دولت مشغول فعالیت هستند و انتظار داریم کارخانه فناوری هم تا 5هزار فارغ التحصیل دانشگاه ها را جذب و مشغول کارآفرینی کند.

*** حمایت از نخبگان باید به کارآفرینی ختم شود

رییس بنیاد نخبگان استان یزد با اشاره به سیاست های جذب کشورهای اروپایی برای جوانان نخبه کشورها گفت: گاهی در حمایت از نخبگان اینگونه برداشت می شود که فرد را درگیر پشت میز نشینی و کارهای اداری کنیم و یا با لقب تراشی ها از او حمایت کنیم اما ادر اصل مسیر حمایت از نخبگان باید به کارآفرینی ختم شود.

کلانتر با بیان اینکه بنیاد نخبگان با همکاری آموزش و پرورش در طرح شهاب را جرایی کرده است که در نوع خود یک نوع استعدادیابی است اذعان کرد: در کنکور امسال قریب 70 درصد در رشته تجربی شرکت کردند تا  در آینده به رشته ها پزشکی ورود پیدا کنند و مابقی به رشته های فنی و مهندسی رفتند اما توانمندی این افراد مشخص نیست که آیا بتوانند در این رشته ها هم از لحاظ روحی و هم از لحاظ بهره هوشی موفق شوند اما طرح شهاب با استفاده از مربیان آموزش دیده استعداد دانش آموزان را بررسی می کند و از همان اول ابتدایی دانش اموز به سمت استعدادش هدایت می شود.

رییس بنیاد نخبگان تاکید کرد: اگر این طرح با قوت اجرا شود و ادامه یابد دیگر تفکر اینکه دانش آموز را به زور کلاس های کنکور و تست وارد یک رشته دانشگاهی کنند اما نتواند در ان رشته موفق باشد کاهش می یابد.

با همه این تفاسیر صحبت های نخبگان هم شنیدنی است، شاید برای درک مشکلات نخبگان کسی بهتر از خود این افراد نتواند شرایط را برای پیشرفت تشریح کند.

***مسئله اقتصادی نخبگان حل شود، در تمام زمینه ها حرف برای گفتن دارند

صابر کاظمی نسب مخترع و نخبه یزدی در رشته مهندسی مکاترونیک در گفتگو با خیرنگار یزدرسا در وضعیت نخبگان کشور در مقایسه با نخبگان سایر کشورها اظهار کرد: بی پرده می گویم، بسیار نامطلوب! است در کشورهای دیگر همچون آمریکا، کانادا و کشورهای اروپایی به پروژه های مخترعین فاند یا کمک هزینه تحصیلی تعلق می گیرد، دانشجویان با حقوق ماهیانه، زندگی خود را می گذرانند و حتی پس انداز نیز می کنند اما نخبگان  در ایران نه تنها پولی دریافت نمی کنند، بلکه در برخی موارد جریمه دیرکرد برخی تهسیلات خود را هم نیز می پردازند.

کاظمی نسب با بیان اینکه اگر در ایران حداقل زندگی معمولی به دانشجویان داده می شد، وضع دانشگاهها و صنعت ما اینگونه نبود تصریح کرد: مهمترین دغدغه دانشجویان نخبه و محققان در ایران، بحث های مالی است. اگر مسئله اقتصادی دانشجویان حل شود، خواهید دید که در تمام زمینه ها، نخبگان حرف برای گفتن دارند.

این مخترع جوان یزدی تاکید کرد: جایگاه نخبگان در ایران متاسفانه یک روند فرسایشی است! یک محقق، یک مخترع ویک نخبه ابتدا ذهن آرام و سپس تجهیزات می خواهد. نمیگویم در ایران بد است اما خیلی بهتر از اینها می توانست باشد.

***اینکه همه نخبگان باید به کشور برگردند عقیده کاملا درستی نیست

فاطمه حقیرالسادات دارای دکتری نانو بیوتکنولوژی دانشگاه تهران، دکتری نانو پزشکی از دانشگاه امستردام هلند، کارشناس ارشد بیوشیمی و فیزیولوژی و یک بانوی نخبه یزدی که علیرغم مهاجرت بعد از تحصیل به کشور برگشته و امید به پیشرفت در ایران دارد.

وی در گفتگو با خبرنگار یزدرسا، اظهار کرد: مسئولین فقط وعده وعید می‌دهند و من همیشه به همت و اراده خود متکی بوده‌ام و هیچ‌گاه درخواست کمکی از مسئولین نداشتم و تمام هزینه پایان‌نامه‌ام که بین 80 تا 100 میلیون شد را خانواده‌ام تامین کرد و با به ثمر رسیدن تلاش‌ها هزینه هم برگشت اما من حامی داشتم و مسئولین باید نخبگان را تا نهایی شدن نتیجه تلاششان به خصوص در هزینه‌ها یاری کنند.

وی معتقد است: یک نخبه باید خودش درآمدزا و اشتغال‌زا باشد و نباید به دیگران تکیه کند که خود امید داشتن به کمک‌های مسئولین و توقع از آنها مانع پیشرفت در کار است.

بانوی نخبه یزدی در خصوص مقوله فرار مغزها عنوان کرد: به فرموده مقام معظم رهبری کشور ما نخبه زیاد دارد؛ به دلیل زیادی نخبه ما هیچ‌گاه ترس از رفتن کسی نداشته‌ایم اگر چه خوب است عده‌ای برای فرا گرفتن علوم به خارج بروند و بعد برای خدمت به کشور بازگردند و همچنین کشور برای ارتباط با دیگر کشورها نیاز به حضور نخبگان در سراسر جهان را دارد تا این افراد بتوانند امکان حضور دانشجوها و محققان را به سایر کشورها فراهم کنند و این که همه نخبگان باید به کشور برگردند عقیده کاملا درستی نیست.

با همه این تفاسیر هر نخبه‌ای که از کشور خارج می‌شود، یک ژنوم هوشمند از کشور خارج شده و با زندگی در کشوری دیگر و ازدواج و تولید نسل در آن جا، به تکثیر ژنهای هوشمند آن کشور کمک می‌کند؛ لذا به تدریج درصد ژنهای هوشمند جوامع نخبه‌پذیر افزایش می‌یابد و در طولانی مدت و پس از گذشت سالها، اختلاف فاحش ژنتیکی بین کشورهای نخبه‌پذیر و نخبه‌گریز ایجاد خواهد شد.

حساسیت فرار مغزها که به عنوان دغدغه توسط یک نخبه در محضر رهبر انقلاب مطرح شد موضوعی است که برای مقابله با آن باید تدبیر ریشه ای هم از نظر فرهنگی و هم از نظر زیرساختی داشت و حصول نتیجه آن از یک دهه و دو دهه خارج است.

انتهای پیام/

• برچسب ها
• #
• #
• #