متولدین دهه 60 هرم جمعیت را غیرطبیعی کردند

در پاسخ به سخنان مغالطه آمیز کارشناس روزنامه شرق نسبت به بحران جمعیت کشور بیان شد.

[

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ روز گذشته در تاریخ 4 تیر ماه 1399، روزنامه شرق در سرمقاله خود، مطلبی را منتشر کرده است، که در آن کاهش رشد جمعیت ایران را ادعایی موهوم، مجهول و دور از واقعیت دانسته است.

, شبکه اطلاع رسانی راه دانا,

محمد میرزایی، استاد جمعیت ‏شناسی دانشگاه تهران در سرمقاله روزنامه شرق با عنوان «سالمندی جمعیت عیب نیست» سعی کرده نگرانی‏ها درباره پیش‏بینی سالمندی جمعیت در 30 سال آینده ایران را بی‏اساس و غیرعلمی قلمداد کند. ایشان که مؤسس انجمن جمعیت‏شناسی ایران بوده و نقش مؤثری در سیاست‏گذاری‏های جمعیتی گذشته داشته و البته جزء کسانی بوده که از انتهای دهه 70 نسبت به کاهش زادوولد هشدار داده، امروز دلواپسی برای آینده جمعیتی ایران را «تحلیل‏های غلط مبتنی بر گزاره‏های باطل» می‏خواند؛ درحالی‏که این نگرانی‎ها دارای یک پشتوانه قوی از پژوهش‎های علم اقتصاد، جامعه‎شناسی و جمعیت‎شناسی است. تناقضات سرمقاله ایشان با داده‎های جمعیت‎شناسی روز دنیا این گمانه‎زنی را تقویت می‎کند که حلقه بسته جمعیت‎شناسی دانشگاه تهران هرگونه نظریه‎پردازی خارج از این حلقه را برنمی‏تابد و سعی دارد با برچسب بی‏سوادی و هوچی‏گری هر ابراز نظری را از اعتبار بیاندازد.

دکتر میرزایی در این مقاله با ذکر این نکته که پیش‏بینی سالخوردگی جمعیت در 1430 به‏خاطر برآمدگی هرم جمعیتی ناشی از موج متولدین دهه شصت است، می‏گوید: «انبوه متولدان دهه ۶۰ که هرم جمعیت کشور را دچار برآمدگی یا بیرون‏زدگی غیرطبیعی کردند، در مقطعی جمعیت نونهالان و خردسالان را به‏طور غیرطبیعی بالا بردند و مشکلاتی خلق کردند و در مقطعی جمعیت کودکان و نوجوانان را بالا بردند و کمبودهای شدیدی به‏ویژه در حوزه آموزش به وجود آوردند و در مقطعی -که تاکنون هم ادامه دارد- جمعیت جوانان را افزایش دادند و کمبودهای شدیدی در حوزه‏های اشتغال، سرمایه‏گذاری، مسکن و رفاه و... خلق کردند، طبعاً وقتی به سن سالخوردگی هم برسند، مشکلاتی به وجود می‏آورند و در نهایت از آن سن هم عبور می‏کنند و دوباره ساختار سنی جامعه طبیعی می‏شود (از شکل هرمی به شکل استوانه‏ای و مطلوب تغییر می‏یابد).»

وی که مدعی عالمانه بودن نظریاتش است و در جای جای مقاله به سرزنش طرفداران افزایش جمعیت و متهم کردن آنان به بی‏سوادی و حرف‏های غیرعلمی و غیرکارشناسی پرداخته، می‏گوید: «راه اصلاح برآمدگی در هرم سنی این نیست که با هزار جور و جهد در افزایش زادوولد، برآمدگی غیرطبیعی دیگری در هرم سنی به وجود آوریم.» درحالی‏که واضح است که افزایش موالید در دوران فعلی جبران کننده بخشی از خطر کمبود نیروی کار و به‏هم خوردن توازن جمعیتی در 30 سال آینده است. این استاد دانشگاه با یک استدلال عجیب، تبلیغ و تشویق جمعیت را برای جبران سالمندی جمعیت بی‏فایده تصویر می‏کند و می‏گوید: «با افزایش ناگهانی رشد جمعیت، جمعیت سالخورده کاهش نمی‏یابد؛ بلکه به جمعیت نوزاد، نونهال، کودک و... اضافه می‏شود».

این مغالطه از سوی یکی از بزرگ‏ترین اساتید جمعیت‏شناسی کشور بعید به‏نظر می‏رسد؛ چراکه بحران امروز کشور ما خطر «کاهش جمعیت» است و مسلماً هرگونه سیاست افزایش فرزندآوری در نهایت می‏تواند بحران کاهش جمعیت را به تعدیل نزدیک کند؛ نه این‏که افزایش ناگهانی جمعیت را سبب شود!

آن‏چه که حرکت برآمدگی هرم سنی به سمت سالمندی را تبدیل به تهدید کرده، هم‏زمانی این سالمندی با کاهش شدید زادوولد و باروری پایین‎تر از سطح جانشینی است.

عجیب است که ایشان با وجود ادعاء سواد و بی‎سواد خواندن دیگران، به‏جای تکیه روی محاسبات علمی، برخورد احساسی با موضوع را برگزیده و ترس از سالمندی جمعیت را بی‏مبنا خوانده می‏گوید: «ما به هیچ روی حق نداریم از سال‏خوردگی جمعیت هول وهراس بیافرینیم. همه ما، حتی جوان‏ترین آدم‏ها، در زمانی نه‏چندان‏دور به ۶۵سالگی می‎رسیم و طبق تعریف درزمره جمعیت سال‏خورده قرار می‏گیریم. آیا رواست ادبیاتی به‏کار بگیریم که انگار جمعیت سال‏خورده برای ملک و ملت حکم بار اضافه را دارند و خطرناک‏اند؛ آن هم در فرهنگی که این همه حرمت برای سال‏خوردگان و موی و ریش سپید قائل است؟»

مسلم است که جمعیت سالمند یک جامعه پشتوانه مشورتی و فرصت بهره‏مندی از تجارب باارزشی می‏باشد؛ اما فهم درست این پدیده، در کنار فرصت بودنش، تهدیدهایی را به ما می‏نمایاند.

نتایج به‌دست آمده از‌ شبیه‏سازی تأثیر سالمندی بر متغیرهای اقتصاد کلان (مقاله «شبیه‏سازی تأثیر سالمندی بر متغیرهای اقتصاد کلان» نوشته زهرا کاشانیان، حسین راغفر، میرحسین موسوی. مجله تحقیقات اقتصادی/ دوره 53، شمارة 1، بهار 97/ ص 115-9) نشان می‌دهد، بر اثر سالمندی جمعیت، از یک سو به‌مرور سهم عواید بازنشستگی از بودجه، افزایش و سهم سرمایه‌گذاری عمومی کاهش می‏یابد، به‌عبارت دیگر سالمندی جمعیت سبب برون‌رانی سرمایه‌گذاری عمومی و از سوی دیگر سبب کاهش نرخ رشد سالیانه محصول سرانه سرمایه می‌شود و به تبع کاهش این دو عامل رشد اقتصادی نیز روند کاهنده خواهد داشت. همچنین سیاست‌های دولت به علت زیاد شدن جمعیت سالمند و کاهش عرضه‌ی نیروی کار مولد، افزایش مالیات و سن بازنشستگی خواهد بود، که این سیاست‌ها کمی از شدت برون رانی سرمایه‌گذاری عمومی می‏کاهد.

براساس نتایج سرشماری‏ها، نسبت جمعیت ۶۰ سال و بالاتر کشور از ۶/۶ % در سال ۱۳۷۵ به ۲ /۸ % در ۱۳۹۰ رسیده، در سال 1400 از مرز 10 درصد، در سال 1420 از مرز 19.4 درصد و در سال 1430 از مرز 26.1 درصد عبور خواهد کرد؛ یعنی در آن زمان یک‌چهارم جمعیت کشور سالمند خواهند بود! در یک جامعه تأمین اجتماعی همه اقشار برعهده‌ جمعیت جوان در سن کار است و تناسب نسبت جمعیت جوان و سال‏خورده موجب شکل‌گیری چرخه کار و تأمین آتیه بازنشستگان خواهد شد. درصورتی‌که بخش زیادی از یک جمعیت سال‏خورده باشد فشار بیشتری به نیروی کار وارد می‌شود و کشورها را به سوی بحران اقتصادی و ورشکستگی می‌کشاند.

وی در جای دیگر از سرمقاله برای تقویت استدلالش از ژاپن یاد می‏کند و می‏گوید: «ژاپن هم‏اکنون سال‏خورده‏ترین جمعیت دنیا را دارد و اتفاقاً ازجمله پیشرفته‏ترین کشورهای دنیاست. هیچ‏وقت هم در رسانه و مجلس و دولتش این‏چنین بلوا و هراس‏آفرینی و هوچی‏گری به‏راه نمی‏اندازند. توجه داشته باشید طبق آخرین آمار فقط شش درصد جمعیت ایران در سن سال‏خوردگی هستند، درحالی‏که ۲۸ درصد جمعیت ژاپن در این سن قرار دارند. کشورهای قاره اروپا عموماً بیش از ۷۰ سال است که جمعیت سال‏خورده دارند.»

اولاً که این به قول ایشان هراس‏افکنی‏ها و هوچی‏گری‏ها به‏خاطر پیش‏بینی 26.1 درصدی شدن جمعیت سالمند کشور براساس نرخ رشد فعلی در 30 سال آینده است. ثانیاً کشور ژاپن درحال‏حاضر با وجود وضع اقتصادی مطلوب‏تر نسبت به بسیاری کشورهای دیگر، از افزایش هزینه‏های ناشی از سالمندی جمعیتش تحت فشار است. به‏طوری‏که در سال گذشته هزینه‌های پزشکی این کشور با 30درصد افزایش به 42 تریلیون ین رسید. پیش‌بینی می‌شود که در سال 2025 این هزینه‌ها به 62 تریلیون ین برسد.

به دلیل بالا رفتن هزینه‏های دولتی نگه‏داری از سالمندان، دانشگاهیان پیشنهاد کرده‌اند که تعریف سالمندی از 65 سال به 75 سال افزایش داده شود تا کسانی‏که در این سنین مشغول به‌کار می‌شوند، به‌عنوان هم‏کار سالمند شناخته شوند تا هزینه‌های مراقبت و پرستاری را کاهش دهند. بحران کمبود خانه سالمندان هم از معضلات این کشور است. کشور ژاپن علی‏رغم اتخاذ سیاست‌های افزایش جمعیت نتوانسته خود را از این فاجعه نجات دهد و با پذیرش بیشتر نیروی کار خارجی، افزایش سن بازنشستگی، تشویق به ورود بیشتر زنان به نیروی کار و کاهش سهم دولت در هزینه‏های تأمین اجتماعی در تلاش است چالش‏های اقتصادی خود را حل کند.

سؤالی که پیش می‏آید این است‏که ارتباط چنین سرمقاله‏هایی با جریاناتی که در سال‏های گذشته ازطریق بازی با آمار واقعیتی هم‏چون نرخ باروری ۸۴ /۱ را دست‏کاری و آن را ۱/ ۲ گزارش دادند چیست؟

بزرگان جمعیت‏ شناسی کشور به جای توضیح درباره این‏که چگونه خطای محاسباتیشان طی سال‏ها موجب به خطا افتادن سیاست‏گذاران جمعیتی کشور شد (براساس نامه دکتر نمکی، وزیر بهداشت به رهبر انقلاب در 20 مهرماه 98 درباره خیانت بازی با آمار جمعیت طی سال‏های گذشته)، هنوز بر همان خطاها اصرار می‏‏‏ورزند و اکنون که زمزمه‏های توجه جدی به جبران سیاست‏های غلط جمعیتی قبلی از مجلس یازدهم به گوش می‏رسد، چرا ایشان باید این حرکت را تخطئه کنند؟ درحالی‏که هم‏‏‏راهی و هم‏کاری جامعه علمی با قوه مقننه می‏‏‏‏‏‏‏تواند به اصلاح خطاهای گذشته کمک کند و برنامه‏‏ریزی‏‏‏‏ها را با پشتوانه علمی به اجرا نزدیک کند، این دست اظهارنظرها مانع از استفاده به‏‏‏‏‏‏موقع از فرصت طلایی پنجره جمعیتی فعلی برای جبران خسارت‏‏‏‏‏های سالمندی جمعیت در 30 سال آینده خواهد بود.

انتهای پیام/

]