طولانی‌ترین شب سال را به غم‌انگیزترین روز عمرمان تبدیل نکنیم/ آخرین یلدای قرن دور از همی‌ها

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از موج رسا; یلدا یا همان شب چله همزمان با آخرین شب فصل پاییز و به عنوان طولانی‌ترین شب سال است که به استقبال فصل زمستان می‌رود. معنی یلدا یعنب «میلاد» 2 نظر متفاوت را درباره ریشه و منشا این جشن، پدید آورده است چرا که گروهی آن را نامی به‌جامانده از رسم بزرگداشت میلاد مسیح توسط ایرانیان دانسته و عده‌ای آن را یادمانی کهن از رسم بزرگداشت میلاد خورشید یا ایزد مهر در دینی به نام مهرپرستی که به زعم طرفدارانش در گذشته باستانی ایران، رایج بوده تصور کرده‌اند اما ملاحظه متون تاریخی و ادبی نشان می‌دهد که برخلاف تصور عمومی، معنای لغوی یلدا (میلاد) ارتباطی با منشا این مراسم کهن نداشته و این نام از متون ادبی به زبان روزمره مردم عادی، راه یافته و در دوره اسلامی به مراسمی که از دوران کهن در موعد انقلاب زمستانی برگزار می‌شد و به نام‌هایی همچون آذرجشن و شب چله معروف بود، اطلاق شده است.

*‌ آذرجشن، شب چله و جشن‌های باستانی آغاز زمستان

جشن آغاز زمستان ایرانیان نه با میلاد حضرت مسیح(ع) و نه با ایزدمهر یا زایش خورشید، ارتباطی داشت. نقل شده که ایرانیان در آغاز زمستان در جشنی که آذرجشن نام داشت، آتش‌های بزرگ در خانه‌هایشان افروخته و خداوند را بسیار ستایش می‌کردند و برای خوردن و شادمانی گرد هم می‌آمدند. مردم بر این باور بودند که افروختن آتش برای رفع سرما و خشکیِ زمستان است و انتشار گرمای آن، سختی‌ها و زیان را از گیاهان دور می‌کند و شیوه آن‌ها همچون شیوه کسی بود که با سپاهی بزرگ به نبرد با دشمنش می‌رود. زمان تغییر فصل، زمان مساعدی برای تفأل و پیشگویی نزد ایرانیان بوده و چنانکه شواهد تاریخی سده‌های اسلامی نشان می‌دهد و شواهد مردم‌نگارانه آن را تایید می‌کند، احتمالا در شب چلة باستانی و آذرجشن هم رسم تفأل برقرار بوده است. رسم‌های کهن این شب تا به امروز در مراسم شب چله یا همان یلدای ایرانیان دوام آورده و حتی رسم افروختن آتش نیز در گوشه و کنار این سرزمین باقی مانده است.

*‌ تحول آذرجشن به یلدا

تحول مفهوم و کاربرد واژه یلدا را چنین می‌توان خلاصه کرد: در اواخر سده چهارم هجری، یلدا یا همان میلاد مسیح را در شمار اعیاد مسیحیان ذکر کرده‌اند اما در نیمه نخست سده پنجم، اولین کاربردهای واژه یلدا در ادب فارسی پدیدار شد. در سده‌های پنجم و ششم هجری، ارتباط یلدا با میلاد مسیح در ادب فارسی آشکار بود و ایرانیان مسلمان به پیروی از مسیحیان، یلدا را به مفهوم بلندترین شب سال هم به کار می‌بردند. کاربردهای مجازی آن هم در همین دوره در آثار ادبی پدیدار شد اما شعرا و اُدبا ظاهراً به معنای لغوی واژه (میلاد) آگاهی نداشتند. یلدا در این دوره، واژه‌ای ادبی بود و بیشتر در آثار نویسندگانی به کار می‌رفت که به استفاده از کلمات جدید یا نادر در آثار خود علاقه‌مند بودند. از سده هفتم هجری به بعد، تنها معنای ثانوی یلدا (بلندترین شب سال) و کاربردهای مجازی آن را می‌توان در آثار ادبی یافت و پیوند آن با مسیح از میان رفت. فرهنگ‌های فارسی که یلدا را فهرست کرده‌اند، همگی به همین دوران متاخر، تعلق دارند و تنها همین معانی از یلدا را ذکر کرده‌اند. در این سده‌ها یلدا که تنها به معنای بلندترین شب سال به کار می‌رفت، بدون ملاحظه کاربرد اصلی آن برای میلاد مسیح (25 دسامبر) به تدریج جایگزین نام باستانی جشن آغاز زمستان ایرانیان شد.

*‌ دورهم بودن در یلدا

گذشته از معنای لغوی و تاریخچه این جشن باستانی، ایرانیان طبق سنت دیرینه خود معمولاً در شب یلدا در خانه پدربزرگ خود جمع شده و ضمن دور هم بودن و بگو و بخند، آن شب را صَرف خوردن آجیل و میوه‌های مختلف از جمله هندوانه می‌کنند و یلدا را جشن می‌گیرند.

یلدا به عنوان یکی از اصلی‌ترین و مهمترین جشن‌های ایرانیان بوده که مردم همواره منتظر رسیدن آن هستند و حتی خانواده‌هایی که پسرشان نامزد هست در این شب جشن گرفته و برای عروس خود، عیدی می‌برند و به طور کلی، یلدا به عنوان مراسمی برای دور هم بودن و جشن گرفتن در بین ایرانیان معروف است.

امروزه با رونق گرفتن فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی که تقریبا همگان را سرگرم خود کرده و اذهان را به سمت خودش کشیده است بارها و بارها تا سال گذشته مساهده می‌شد که در توصیه‌ها و تبلیغات مختلف گفته می‌شد که در این شب (یلدا) گوشی‌های خود را کنار گذاشته و به دورهمی و جشن بپردازید اما امسال میهمان ناخوانده کرونا تمام دینا از جمله ایرانیان را غافلگیر کرده و در همه موارد تاکید بر خودداری از تجمع و در کنار هم بودن است تا جایی که حتی آموزش‌ها نیز غیرحضوری و مجازی شده است در حالی که زمانی، بردن گوشی توسط دانش‌آموزان به مدارس ممنوع بود اما امروز به دلیل شیوع ویروس کرونا و برای پیشگیری از گسترش آن تاکید شده تا تمام دانش اموزان از گوشی‌های هوشمند استفاده کرده و از طریق شبکه‌های مجازی در کلاس‌های آموزشی شرکت کنند.

یلدا نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در حالی که تا سال گذشته گفته می‌شد گوشی‌ها را کنار گذاشته و دور هم بگویید و بخندید، امسال تاکید بر این است که دور هم جمع نشده و فقط در فضای مجازی، یلدا را به یکدیگر تبریک بگویید زیرا تجمع مساوی با شیوع کرونا و حتی برای جلوگیری از دور هم بودن مردم، محدودیت های ویژه‌ای برای تعطیلی بازار و تردد خودروها در روزهای شنبه و یکشنبه (29 و 30 آذرماه) تداریک دیده شده است.

*‌ یلدا را در فضای مجازی جشن بگیریم/ تقویم ایرانی، یهترین و کامل‌ترین تقویم جهان است

داود حدادیان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر تاریخ تمدن در گفت‌وگو با خبرنگار موج رسا؛ با بیان اینکه ایرانیان جشن‌های مختلفی دارند، گفت: ایرانیان باستان، علاقه زیادی به جشن داشته و مراسم جشن‌ها را پربارتر برگزار کرده و بهای زیادی به ان می‌دادند که از جمله آن‌ها جشن نوروز، مهرگان و یلدا را می‌توان نام برد.

وی افزود: ایرانیان باستان به جشن و شادی بیش از غم و اندوه، توجه می‌کردند و جشن شب یلدا نیز از دوره ایران باستان وجود داشته است.

وی با بیان اینکه تقویم ایرانی، یکی از بهترین و کامل‌ترین تقویم‌های جهان است، اظهار داشت: تقویم ایرانی به‌واقع از روی حساب و کتاب، کار شده و همیشه در انتهای فصل‌ها یک جشن ویژه دارد.

حدادیان خاطرنشان کرد: برای مثال؛ اول فرورین، عید نوروز و آغاز سال نو است که در هیچ تقویمی چنین مناسبتی هماهنگ با تغییر طبیعت وجود ندارد در حالی که در تقویم ایرانی، ابتدای سال همزمان با تغییر طبیعت و شروع فصل بهار است.

مدرس دانشگاه و پژوهشگر تاریخ تمدن گفت: جشن یلدا یعنی پایان پاییز و آغاز فصل زمستان است اما سایر تقویم‌ها اینگونه نیستند ضمن اینکه ایرانیان علاوه بر نوروز و یلدا جشن مهرگان در مهرماه را دارند که به مناسبت پایان فصل برداشت محصول بوده است همچنین جشن‌های دیگری هم در تقویم ایرانیان وجود دارد که هرکدام به منسابت‌های مختلف بوده و دارای ریشه و فرهنگ تمدن ایرانی است.

وی خاطرنشان کرد: یلدا، جشنی است که در رسم ایرانیان به عنوان دور هم جمع شدن، معروف بوده که اتمام فصل پاییز و بلندترین شب سال را در کنار یکدیگری و در منازل بزرگان جشن می‌گرفتند.

*‌ برگزاری یلدا در فضای مجازی نشان می‌دهد که دل‌هایمان یکی است

حدادیان با بیان اینکه امسال با توجه به شیوع ویروس کرونا و تاکید بر عدم تجمع در کنار یکدیگر، یلدا متفاوت‌تر از سال‌های قبل خواهد بود، تصریح کرد: البته این به معنای این نیست که یلدا را جشن نگرفته و دور هم نباشیم بلکه یلدا را جشن می‌گیریم اما حضور فیزیکی در کنار هم نداریم و در فضای مجازی می‌توان دور هم جمع شد.

این مدرس دانشگاه گفت: برای مثال؛ یکی از فرزندان خانواده می‌تواند در منزل پدر خود حاضر شده و لپ‌تاپ یا گوشی هوشمند را از قبل آماده کرده و در شب یلدا در فضای مجازی به صورت زنده با سایر فرزندان و نوه‌ها ارتباط برقرار کرد و یلدا را به یکدیگر تبریک بگویند.

وی تاکید کرد: این کار سبب می‌شود که هم جشن یلدا برگزار شود و هم کاهش تجمع افراد صورت پذیرد و شهروندان متمدن و بافرهنگ ایرانی برای کمک به کاهش زنجیره انتقال ویروس و همچنین کمک به کادر بهداشت و درمان این کار را انجام می‌دهند تا خدایی نکرده، طوری نباشد که جشن یلدا تبدیل به عزا شود.

حدادیان ابراز کرد: همانطور که آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها مجازی شده می‌توان یلدا را هم به صورت مجازی برگزار کرد هر چند شاید لذت آن مانند دور هم بودن سال‌های گذشته نباشد اما امروز شرایط جامعه به‌گونه‌ای است که باید جشن یلدا را در فضای مجازی به همدیگر تبریک بگوییم.

وی خاطرنشان کرد: همین ارتباط مجازی و تبریک گفتن، نشان می‌دهد که در فضای مجازی در کنار یکدیگر بوده و دل‌هایمان یکی است و به یاد هم هستیم.

حدادیان با بیان اینکه برگزاری اینگونه جشن یلدا هم نوعی فرهنگسازی بوده و هم ماندگار می‌شود و در خاطرها می‌ماند، افزود: به امید خدا در سال آینده با ریشه‌کن شدن ویروس کرونا می‌توانیم دور هم جمع شده و دوباره مانند سال‌های گذشته، یلدا را جشن بگیریم.

انتهای پیام/