گزارشی از معنای نام های محلی روستاهای ترکمن نشین خراسان شمالی؛

• یک‌شنبه ۰۸ فروردین ۱۴۰۰ ۱۴:۵۴
• کد خبر : 1719970

• اخبار
• سایر رسانه ها

قوم ترکمن از جمله اقوامی هستند که از دوران بسیار قدیم در منطقه شمال غرب استان خراسان شمالی به صورت متمرکز ساکن بوده اند اما نکته قابل تامل درباره نام روستاهای این قوم آن است که در برخی از روستاهای ترکمن نشین این منطقه، نام های محلی روستاها در هنگام ثبت با تلفظ فارسی، اشتباه نوشته شده اند که این نام های محلی، معنا و مفهوم اصلی خود را از دست داده اند.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از عصر اترک، شهرستان راز و جرگلان با 60 هزار نفر جمعیت، دارای اقوام مختلفی شامل ترکمن، ترک، کرد و بلوچ است که بیشترین جمعیت آن را ترکمن ها تشکیل داده اند.

در این شهرستان، قوم ترکمن حدود 45 هزار نفر هستند که در سه بخش مرکزی، غلامان و جرگلان ساکن هستند.

در بخش جرگلان روستاها، کاملا ترکمن نشین و در بخش غلامان و بخش مرکزی نیز چندین روستا ترکمن نشین هستند.

ترکمن های این شهرستان از طایفه های مختلفی از جمله تکه، گوگلن، نخورلی، مورچلی و گرکز هستند که در کنار یکدیگر زندگی می کنند.

این طایفه ها لهجه های تفاوتی دارند به طور مثال طایفه تکه در روستاهایی از جمله دویدوخ ( دویدوق)، چالتلپک، تکله قوز ( تِگِلِک خُوز) بش دره (بش درک) و تاش نفس ساکن هستند و تنها در روستای توتلی است که طایفه نخورلی و تکه در یک روستا با یکدیگر ساکن هستند و زندگی می کنند.

طایفه نخورلی نیز در روستاهایی از جمله تنگه ترکمن، باغلق، بک پولاد، گنبدلی، سوخسوهاشم، پرسه سو ( پرسی سو)، سنگسار، کاریز، بهار، قوری دره، مزارلق، کرکولی، آرمودلی، خوجه لر و شهر یکه سعود ( یکه سوود) ساکن هستند و جمعیت کمی از این طایفه در دهستان حصارچه که منطقه کاملا گوگلن نشین است، سکونت دارند.

طایفه گوگلن ها نیز در روستاهایی شامل شهرک دوولان ( دیه اوله ن)، علی آباد، کرپشلی، بچه دره، حصارچه بالا و پایین، اشتوت بالا و پایین، آیری قایه ( اگری قایه)، قره آقاچ محمد نفس و امانلی سکونت دارند.

طلایفه گرکز نیز در روستای گرکز بین شهر یکه سعود و دهستان حصارچه سکونت دارند.

نکته اصلی آن است که این طایفه ها در برخی پوشش های جزئی و لهجه با یکدیگر تفاوت هایی دارند و هر یک از این طایفه ها در حفظ یک هنر با ارزش قوم ترکمن پیش قدم بوده اند.

نکته بسیار مهم دیگر آن است که انتخاب اسم های ترکمنی برای نامگذاری روستاها دارای معانی و مفاهیمی هستند که در این گزارش به آن پرداخته شده و درباره نوشتار و ثبت درست و اشتباه آن توضیح داده شده است.

جرگلان یا جارگلان/  تکله قوز یا " تِگِلِک خُوز/ بش درک یا بش دره/ کدام نام ها درست هستند

در گذشته و قبل از انجام تقسیم خراسان بزرگ، منطقه جرگلان به منطقه ای گفته می شد که تمامی روستاهای ترکمن نشین استان را در بر می گرفت یعنی از روستاهای ترکمن نشین بخش های غلامان، مرکزی و جرگلان شروع می شد و تا روستاهای داراری ترکمن در شهرستان مانه و سملقان که شامل 36 روستای ترکمن نشین است، اطلاق می شد که به تمامی این منطقه جرگلان می گفتند، اما پس از انجام تقسیمات کشوری، منطقه جرگلان به 46 روستا ختم شد.

اما در مورد معنی کلمه جرگلان که در کتاب جرگلان در یک نگاه به نوشته ابراهیم درخشان که یکی از نویسندگان بومی جرگلان است، از قول بزرگان این منطقه یاد می کند که جرگلان یا جارگلان یا جارکلان به منطقه دارای گودی با طول بزرگ یا دارای جلگه ای بزرگ گفته می شد چرا که در ظاهر منطقه جرگلان، جلگه ای بزرگ است و چون این کلمه در زبان ها چرخیده و کلمه جارگلان و یا جارکلان به جرگلان تغییر پیدا کرده است.

در عین حال، روستاهای جرگلان نیز دارای اسامی مختلف و با معنی های خاص است و از زمانی که شناسنامه برای افراد صادر شده است تغییرات اساسی پیدا کرده اند و معنی و مفهوم واقعی خود را از دست داده اند و حتی اگر به لغت نامه دهخدا نیز سری بزنیم هیچ معنی برای آن پیدا نمی کنیم.

در همین باره، رخشا از اهالی روستای تکله قوز در بخش غلامان در این باره می گوید: در لهجه طایفه تکه، کلمه درست روستای " تکله قوز " ،  " تِگِلِک خُوز" است و چون از صد سال قبل که مردم در این منطقه ساکن شدند گردوهایی رویید به همین دلیل به " تِگِلِک خُوز " معروف شد.

رخشا می افزاید: اما در زمان صدور شناسنامه، صادرکننده شناسنامه، این اسم را به " تیلقز" تغییر داد که در زبان ترکمنی هیچ معنی و مفهومی ندارد.

وی همچنین عنوان می کند: در نصب تابلوی روستا نیز اشتباه دیگری رخ داد که آن را " تکله خوز " ثبت کردند که این نیز در زبان ترکمنی بی معنی است.

وی در ادامه می افزاید: در همسایگی این روستا، نام روستای دیگری نیز به اشتباه ثبت شده است که بجای " بش درک" ، " بش دره " می گویند درحالیکه نام  " بش درک " درست است چون در این روستا پنج درخت سپیدال وجود داشته است که مردم به همین دلیل به این روستا " بش درک " می گفتند اما در سندهای رسمی " بش دره " ثبت شده است.

رخشا تصریح می کند: اهالی این روستا برای تغییر اسم این روستا پیگیر شدند اما به نتیجه ای نرسیدند، با این وجود، امیدوار هستیم با تهیه این گزارش به تغییر نام این روستا و ثبت اسم محلی، اصلی و با مفهوم و معنی درست آن کمک شود.

دویدوخ یا  دویدوق/ یکه سعود یا یکه سوود/ دولان یا دیه اوله ن/ کدام نام اصلی این روستاها است؟

بانو فروزش از اهالی ساکن در روستای " دویدوخ " یا " دویدوق " نیز در این باره عنوان می کند: اسم محلی این روستا " دویدوق " به معنای سیر شده است، چون در گذشته وقتی مردم به این روستا کوچ می کردند و به این محل می آمدند با فروانی آب و غذا برای خود و دام های خود مواجه می شدند، بنابراین به این منطقه " دویلمق " یعنی جایی برای سیراب شدن و سیر شدن می گفتند تا در این منطقه ساکن شوند و بمانند.

وی در ادامه با بیان اینکه در گذر زمان اسم اصلی این روستا حذف و بجای آن از کلماتی که معنی و مفهومی نداشتند، استفاده شده است، می گوید: زمانی که برای اهالی این روستا شناسنامه صادر می شد مسئول ثبت یک فارس زبان بود و هر چه به او گفته می شد " دویدوق" بنویسد آن را متوجه نمی شد و در شناسنامه ها نام روستا را " دویدوخ " ثبت کرد که به تازگی نیز این کلمه تغییر کرده و در برخی از تابلوهای رسمی کلمه " دیدوخ " نوشته شده است.

بانو فروزش از مسئولان ذی ربط درخواست کرد: در تابلوی این روستا، اسم روستا به اسم محلی و اصلی آن تغییر پیدا کند چون این روستا، روستای هدف گردشگری است و نام اصلی معرف این منطقه است.

نوروزی از دیگر اهالی این روستا نیز خاطر نشان می کند: بسیاری از اسامی روستاها و مناطق بخش جرگلان به اشتباه ثبت شده اند به طور مثال اسم شهر " یکه سعود " به اشتباه ثبت شده است و حتی برخی از ادارات در اسناد رسمی خود " یکه صعود " نیز می نویسند.

وی می افزاید: کلمه درست آن " یکه سوود" است که معنی آن، درخت بید است که در این منطقه وجود داشته است.

نوروزی خاطر نشان می کند: در حال حاضر بر روی تابلوی درب درمانگاه این روستا " یکه سعود" ، در سر برگ شبکه بهداشت این منطقه " یکه صعود" نوشته می شوند و در بخشداری و دیگر ادارات این شهرستان نیز " یکه سعود " می نویسند.

وی همچنین می گوید: نام درست " شهرک  دولان" نیز " دیه اوله ن" و نام درست روستای " آیری قایه " نیز " اگری قایه" است که در نوشتن نام درست این روستاها این اشتباه رخ داده و ثبت شده اند.

با این وجود، وی یادآوری می کند: نام روستای باغلق به درستی ثبت شده است که این اسم به معنای پوشش درختی و باغی بسته همچنین باغ زیاد است.

وی همچنین به روستای قاولقا که اولین روستای روردی به بخش جرگلان است نیز اشاره و عنوان می کند: قاولقا به مکانی بین دو عارضه طبیعی کوه یا صخره سنگی که قابلیت پناهگاه برای دام و ... را داشته باشد، گفته می شد که خوشبختانه نام محلی این روستا به درستی به ثبت رسیده است.

وی علت اصلی تغییرات در نام های محلی روستاهای ترکمن نشین این استان را بی توجهی مقامات محلی دولتی در گذشته می داند که در تنظیم اسناد اولیه، سجل روستاها با زبان، گویش و تلفظ فارسی ثبت شدند که امیدوار هستیم یک بازنگری در آنها انجام شود.

مطالعه ای در زمینه نام اصلی روستاهای ترکمن نشین راز و جرگلان انجام نشده است

عقیل مجردی، رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان راز و جرگلان نیز در گفت و گو با خبرنگار عصر اترک در این باره اظهار می کند: تا به کنون مطالعه ای در زمینه نامگذاری روستاهای این شهرستان انجام نشده است و بیشتر برای رفع برخی از اشتباهات ثبتی، گروه های مردم نهاد پای کار آمده اند.

مجردی گفت: با این وجود، باید مکاتبات لازم برای تغییر اسامی روستاهای نامبرده شده، انجام دهیم.

وی تصریح کرد: تا به کنون برای تغییر نام این روستاها که به گفته اهالی اشتباه ثبت شده اند هنوز درخواست کننده ای به این اداره مراجعه نکرده است و در صورت مراجعه آنان موضوع را پیگیری خواهیم کرد.

انتهای پیام/صاحب جمال رحیمی

• برچسب ها
• #
• #
• #