یادداشتی بر فیلم «تل ماسه»؛
«ظهور منجی» از دیار فرمن‌ها
فیلم «تل ماسه» به طرز چشمگیری بین عناصر و آموزه‌های مذهبی و عرفانی ادیان و مکاتب مختلف، درهم‌آمیختگی ایجاد کرده است و موضوع «منجی» و «موعود» در نقطه کانونی لایه دینی این فیلم قرار دارد.[
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ دیون به معنای تل یا ریگ یا تلماسه یک فیلم علمی تخیلی حماسی آمریکایی محصول ۲۰۲۱ به کارگردانی دنیس ویلنوو با فیلمنامه ای از جان اسپایتس، ویلنوو و اریک راث است. پارت اول فیلم، نخستین بخش از اقتباسی دو قسمتی از رمانی به همین نام است که توسط فرانک هربرت در سال 1965 نوشته شده است.
, شبکه اطلاع رسانی راه دانا,رمان “دیون" در آینده ای دور و در میان جامعه فئودالای و میان ستاره اتفاق می افتد، که در آن خانواده های نجیب زاده سیاره ها را کنترل می کنند. ریگ، داستان پل آتریدیس جوان را روایت می کند که خانواده اش سرپرستی سیاره آراکیس را می پذیرند. سیاره ای بیابانی که غیر قابل مهمان‌نواز و کم جمعیت است و تنها منبع ملانژ یا آنچنان که در فیلم گفته می شود «ادویه» است، دارویی که عمر و توانایی‌های ذهنی را افزایش می‌دهد اما این دارو همچنین ناوبری فضایی که نیازمند نوعی آگاهی و آینده نگری چند بعدی است را نیز فراهم می کند. نهایتا از آنجایی که "اسپاس" یا ادویه تنها در آراکیس قابل تولید است، کنترل و حکومت بر این سیاره یک آرزومندی بزرگ و خطرناک برای خاندانهای سیارات مختلف است .
,داستان به طور کلی تعاملات چندلایه سیاست، مذهب، بوم‌شناسی، فناوری و احساسات انسانی را بررسی می‌کند، چرا که گروه های مختلف امپراتوری در مبارزه برای کنترل آراکیس و ادویه موجود در آن با یکدیگر مقابله می‌کنند.
,نقشینه فیلم:
,قسمت اول فیلم چنین است که در سال 10191، دوک لتو از خاندان نجیب آتریدس، فرمانروای سیاره اقیانوسی کالادان، توسط امپراتور، شادام کورینو چهارم، منصوب می‌شود تا جانشین حاکم بیرحم آراکیس یعنی هارکونن شود. شادام با این کار قصد دارد که هارکونن را به رویارویی با آتردیها وادار کند چرا که آنها تهدیدی برای آینده امپراتورند. دوک لتو هراسان است اما مزایای سیاسی کنترل سیاره ادویه و همچنین امکان اتحاد با جمعیت بومی آراکیس، و نیز قدرت مبارزان او را به پذیرش این مهم تشویق می کند.
,بانو جسیکا، نامزد لتو، یکی از اعضای خانواده بن جسریت است، گروه و جامعه منحصراً زنانه که توانایی های جسمی و ذهنی پیشرفته ای دارند. جسیکا از دوک لتو پسری به نام پل به دنیا آورد. پل در طول زندگی خود همچنان که توسط دستیاران لتو و خاندان آتریدیس آموزش های نظامی و علمی می بیند، توسط مادرش جسیکا در رشته های متافیزیکی و مهارتهای خاندان بن جسیریت نیز آموزش می گیرد.
,لتو، جسیکا و پل با خاندان خود برای اشغال آراکین، دژ مستحکم در آراکیس که قبلا در اختیار هارکونن بود، سفر می کنند. لتو از خطرات موجود در برداشت ادویه که توسط کرم‌های شنی غول‌پیکر محافظت می‌شود، آگاه می‌شود و با مردم بومی فرمن سیاره مذاکره می‌کند و آنها را متحدی ارزشمند می‌بیند اما دشمن آنها یعنی هاراکونن بلافاصله پس از ورود خاندان آتریدس و با اتحاد با هم پیمانان امپراتور به آتریدها حمله می کنند و دوک لتو پدر پل را می کشند، سرگروه خاندان بن جسیریت به علت نزدیکی و تاثیرش بر امپراتور پل و مادرش را تحت حمایت خود قرار می دهد و پس از ایجاد درگیری و جنگ میان گروههای امپراطور با خاندان آتریدیس و از هم پیمانان امپراتور می خواهد که آنها را نکشند ، بنابراین آنها ترتیبی می‌دهند که مرگ پل و مادرش جسیکا و نابودی کامل خاندان آتریدس از راه‌های دیگر رخ دهد.
,پس از قرار گرفتن پل و مادرش در صحرا، او به تدریج متوجه می شود که قدرت های قابل توجهی دارد، او همچنین در رؤیاها خود آینده‌ای را پیش‌بینی می‌کند که در آن در میان فرمن‌های بومی سیاره زندگی می‌کند، و با معشوقه اش یعنی دختری فرمن از ساکنین آراکیس هدایت و رهبر فرمن ها را بر عهده می گیرد. پل و جسیکا به صحرای عمیق می رسند و با فرمن ها، از جمله استیلگار و چانی، دختری که در رؤیاهای پل وجود دارد، ملاقات می کنند. بر خلاف میل جسیکا، پل بیان می کند که آنها فرار نخواهند کرد. در عوض آنها در آراکیس باقی خواهند ماند و با قصد مبارزه به فرمن ها که مدتها در سیطره ظلم خاندان های دیگر بوده اند می پیوندند.
,دیون فیلمی حماسی با آمیخته ای از باورهای مذهبی
,نخست باید توجه داشت که دیون فیلمی حماسی به نظر می رسد که در ژانر علمی تخیلی سخن از موضوعاتی حماسی متعددی دارد. مضامین و جملات روشنی در سراسر فیلم وجود دارد که توجه مخاطبین را به خود جلب می کند ، از جمله آنها عشق، خانواده دوستی ، ملیت گرایی، انسان دوستی، تربیت فرزند، استقلال، آزادی ، فراست، راهبری، رویارویی با ظلم و نهایتا انتظار برای ناجی را نام برد. بنابراین در همین این راستا مشخص است که این فیلم از تأثیرات و تفکرات مذهبی مختلفی استفاده کرده، چنانچه نویسند کتاب دیون یعنی فرانک هربرت در رمان خود نیزاز باورهای مذهبی و عرفانی همچون بودیسم، صوفییسم، دین اسلام، هندوئیسم، یهودیت، مسیحیتِ کاتولیک و پروتستان استفاده نموده و آمیخته از آنها را برای پیشبرد مضامین مورد نظر خود ترکیب نموده بی اینکه به نقل از فرزندش برایان هربرت به هیچ یک از آنها پایبندی مشخصی را داشته باشد. بنابراین شاید بتوان چنین نتیجه گرفت که در فیلم دیون یک سیستم اعتقادی یکپارچه و مرکزی وجود ندارد این در حالیست که مشخصا پایبندی به سنت های مذهبی پررنگ و قابل اعتنا است.
,از سوی دیگر نکته جالب فیلم برای مخاطبین خاورمیانه ای آن استفاده از واژه ها و ساختارهای مشابه در فرهنگ اسلامی است که خصوصا استفاده از آن درسیاره آراکیس و ساکنین آن یعنی فرمن ها قابل مشاهده است. در این میان نیز برجسته ترین آنها استفاده از نام مهدی یا لسان الغیب برای ناجی قوم و سرزمین فرمن ها ست.
,چنان که گفته شد فرمن ها ساکنین بدوی هستند که نادیده گرفته شده اند و توسط اعضای امپراتوری عقب مانده و بی ارزش محصوب می شوند، آنچه برای اعضای امپراطوری مهم است ادویه موجود در سرزمن آنهاست و بنابراین برای برداشت این ادویه مورد تجاوز و تسلط بیگانگان می باشند. اما فرمن ها در حقیقت مردمی بسیار سرسخت هستند که به مرور زمان فرهنگ و شیوه زندگی خود را برای زنده ماندن و رشد در شرایط فوق العاده سخت آراکیس تطبیق دادند. با توجه به اینکه آب یک کالای کمیاب در این سیاره است، فرهنگ آنها حول حفظ و نگهداری آن می چرخد و نهایتا نیز بر اساس متون دینی خود در انتظار ناجی هستند تا وضعیت و شرایط آنها را تغییر دهد.
,رنج و نابرابری و بحران عدالت در فیلم
,این موضوع که غرب همچنان پس از سپری کردن دوران مدرن و پست مدرن همچنان در اندیشه ی مقابله با نابرابری و ظلم و همچنین پیاده سازی عدالت و احقاق حقوق انسانی ست می تواند برای ساکنین این خطه از جغرافیای جهان که ما در آن حضور داریم قابل توجه باشد، در فیلم دیون به وضوح نتیجه سلطه و حکمرانی مصرف گرایی قابل مشاهده است، چرا که چپاولگری سرزمین آراکیس بدست هاراکونن رنج و شوم بختی را برای ساکنین آن یعنی فرمن ها موجب شده است. این شیوه از حکمرانی بر ساخته از تفکر و مکتبی ست که جز در سایه توحش و نابودی به ادامه حیات خود ناتوان است و از همین روی نیز روز و شب از خصوصیات انسانی و متعالی فاصله می گیرد تا آنجایی که قدرت و اصالت بعد روحانی انسان را فراموش می کند و نهایتا از همان نقطه نیز دچار واژگونی و نابودی می گردد. در سوی مقابل این بعد روحانی انسان همان نقطه بازگشت به اصل و مامن سلامت انسانی ست که انسان ها مظلوم و تحت سلطه به واسطه انتظار ناجی و امید به رهایی و وارستگی آنرا دارند. آنچه که فیلم تلاش دارد در پل یعنی پسر دوگ لتو جسیکا به نمایش گذارد ، فردی که ادراک متافیزیکی دارد و بعد روحانی انسان را به خوبی درک می کند و بنابراین برای بازگشت و تعالی و نیز رهانیدن مظلومان و برقراری عدالت مورد توجه مردمان سرزمنی آراکیس قرار می گیرد.
,نهایتا آنچه در قسمت اول فیلم آورده شده است طرح مساله ای برای درک این نابرابری و شکست تمدنها برای برآورده کردن عدالت در تمامی گستره کیهانی ست ، مساله ای که به نظر نمی رسد تا ظهور منجی به وقوع بپیوندد.
,انتهای پیام/
,به قلم: اشکان واجد پژوهشگر مطالعات تطبیقی ادیان و عرفان
]
ارسال دیدگاه