رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان قزوین گفت: قزوین یکی از قطبهای تعزیهی کشور است؛ استان مرکزی، اراک، خوانسار، طالقان، شیراز، اصفهان و در کنار اینها قزوین به عنوان قطبهای تعزیه کشور شناخته میشوند.[
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از صبح قزوین؛ هنر تعزیه یا شبیهخوانی در قزوین، گرچه در درازای تاریخ دچار دگرگونیهایی در ظاهر اجرایی خود شده، هنوز هم در ردیف اصیلترین و پرسابقهترین هنرهای ایرانی و اسلامی مردم استان در نقاطی مانند روستای «حصارخروان» (از توابع شهرستان البرز) مطرح است و در روزهای ماه محرم با جلوه و شکوه خاصی در همه مناطق این دیار برگزار میشود.
, شبکه اطلاع رسانی راه دانا, صبح قزوین,
مشهورترین این تعزیهخوانها ملاعبدالکریم جناب قزوینی، یکی از مشهورترین چهرههای موسیقی در دوره قاجار و استاد آواز، اقبال آذر است، البته چهرههای دیگری هم چون ابوالحسن اقبال آذر و میرزا حسن ثقفی، نیز در این دوره حضوری جدی دارند.
نسخههای اشعار این نمایش مذهبی در سراسر ایران تفاوت کمی با هم دارند و مردم از اول ماه محرم همه ساله به مناسبت سالروز این واقعه، در شهرها و روستاهای استان قزوین، مساجد و تکایا را با قالی و قالیچه آذین میبندند و دیوارها و منبر را سیاهپوش میکنند.
ناصر ایزدفر، رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان قزوین در این مصاحبه درباره تاریخچه تعزیه و روند پیشرفت آن در استان قزوین میگوید.
صبح قزوین: ریشه هنر تعزیه در ایران به چه زمانی بازمیگردد؟
ایزدفر:تاریخچه تعزیه و نمایشهای آیینی به زمانهای دور و حتی پیش از اسلام بازمیگردد. طبق روایت کتب مختلف، وجود نمایشهایی چون "سوگ سیاوش" و "کین ایرج" نشان میدهد که تعزیه در گذشته در ایران برگزار میشد.
دلیل برگزاری تعزیه فقط به شیعه بودن ایران بازنمیگشت و شیعیان کشورهای دیگر چون پاکستان هنر تعزیه ندارند، در حالی که ایرانیان پیش از اسلام سابقهای در این نمایش داشتند که با حضور اسلام و بهویژه صفویها این هنر شکوفا شد.
صبح قزوین: سیر تکامل نمایشهای آیینی در ایران چگونه بوده؟
ایزدفر: در زمان صفویه کتابی به نام "روضهالشهدا" توسط ملاکاشفی سبزواری نوشته شد و ریشه کلمه روضهخوانی که اکنون به کار میرود به آن زمان و خواندن این کتاب در مراسم برمیگردد.
اما این آئینها هنوز هم نمایش نیست و به تکامل نرسیدهاست، بعد از آن همین روضهها به صورت آیینهای نمایشی درمیآید و شبیهپوشها به وجود میآیند و لباسهایی را میپوشند و واقعه را جلوی چشم مخاطب اجرا میکنند.
صبح قزوین: شهر قزوین چه نقشی در شکلگیری هنرهای آئینی داشته؟
ایزدفر: قزوین اولین پایتخت مستقر و بانظم صفوی بود، در زمان شاه طهماسب مراسم و عزاداریهایی به مناسبت عاشورا و محرم برگزار میشد و این موضوع را در کتابهایی که جهانگردان نوشتهاند، نقل شدهاست.
به دلیل اینکه قزوین پایتخت حکومت صفویه بود، این آئینها بهتدریج در قزوین شکل گرفته و نمایشهای آیینی شکوفا میشوند.
صبح قزوین: آیا میتوان گفت قزوین مهد تعزیه کشور است؟
ایزدفر: اسناد تاریخی مستندی وجود ندارد که متوجه شویم تعزیه در ابتدا کجا شکل گرفتهاست، در مجموع میتوان گفت آئینهای عاشورایی به دلیل اینکه قزوین پایتخت حکومت صفوی بوده در اینجا شکل گرفته و شکوفا و پرورش پیدا کردهاست، اما نمیتوانیم ادعا کنیم قزوین مهد تعزیه ایران است.
اولین سند مکتوب مستند درباره تعزیه مربوط به زمان زندیه است.
صبح قزوین: قطبهای تعزیه کشور کدام شهرهاست؟
ایزدفر:قزوین یکی از قطبهای تعزیهی کشور است؛ استان مرکزی، اراک، خوانسار، طالقان، شیراز، اصفهان و در کنار اینها قزوین به عنوان قطبهای تعزیه کشور شناخته میشوند.
صبح قزوین: آیا تعزیهای که در شهرهای مختلف اجرا میشود، متفاوت است؟
ایزدفر: به طور کلی میتوان گفت تعزیههایی که در بسترهای مکانی متفاوت اجرا میشوند، متفاوتند.
تعزیه در شهرهای مختلف شیوه متفاوتی دارد و حتی در محلات خود قزوین هم روش یکسانی برای اجرای تعزیه وجود ندارد، نمیتوان نام مکتب بر آن گذاشت، اما میتوان گفت تعزیه زمینهی قزوین با زمینه سایر شهرها متفاوت است.
صبح قزوین: از نظر تاریخی اوج پیشرفت تعزیه در چه دورهای بودهاست؟
ایزدفر:اوج تعزیه در زمان قاجار است که 20هزار نفر جمعیت در تکیه دولت تهران حضور مییافتند و تعزیه اجرا میشد.
در آن زمان حتی هر روزی تعزیه خاص خود را داشت، اما با آمدن مدرنیته و بعد از مشروطه این هنر به دست فراموشی سپردهشد.
صبح قزوین: شرایط تعزیهخوانی در دوران پهلوی چگونه بود؟
ایزدفر: در دوره پهلوی اول اجرای تعزیه ممنوع بود و معمولا در خانهها به صورت مخفی، بدون لباس مخصوص و روی صندلی اجرا میشد و فقط از یک اِلِمان رنگی استفاده کرده و تقریبا مانند روضه اجرا میشد.
تعزیه هنری نبود که ثبت و ضبط شود، بنابراین با آمدن هنرهای جدید فراموش شد و با ممانعت دولت وقت کمتر شد.
صبح قزوین: آیا این وضعیت تا پایان حکومت پهلوی ادامه داشت؟
ایزدفر:این شرایط ادامه داشت تا زمانی که شکل آئینی سنتی نمایش تعزیهخوانی به طور مجدد جلب توجه کرد و امکاناتی برای تعزیهخوانی در اواخر حکومت پهلوی ایجاد شده و حتی تعزیه به جشنوارههای مختلف راه پیدا کرد.
البته بیشتر بهرهبرداری موزهای از تعزیه و روشهایی که در آن برای القای مفاهیم به کار میرفت برای حکومت جالب بود.
صبح قزوین: وقوع انقلاب اسلامی چه تغییری در شرایط هنر تعزیه ایجاد کرد؟
ایزدفر:خوشبختانه تعزیه بعد از انقلاب جایگاه خود را پیدا کرد و به آن توجه شد، با این وجود شبیهخوانی هنری مردمی است و مردم پشتیبان تعزیهخوانی هستند.
صبح قزوین: رشد و پیشرفت تعزیه در هنرهای دیگر نیز تاثیری داشتهاست؟
ایزدفر:به نوعی موسیقی سنتی ایران مدیون تعزیهخوانها است؛ زیرا نخستین بار تعزیه خوانها بودند که دستگاههای موسیقی ایرانی را حفظ و سینه به سینه منتقل کردند.
صبح قزوین: در تاریخچه تعزیه قزوین نمونهای از این پیوستگی تعزیه و موسیقی وجود دارد؟
ایزدفر: در تاریخچه تعزیه قزوین، جناب قزوینی را داریم که زمان قاجاریه در قزوین حضور داشته و از معین البکایای تکیه دولت در تهران بوده و شاگردان زیادی را پرورش دادهاست.
جناب قزوینی علاوه بر تعزیهخوان بودن، بزرگترین خوانندگان موسیقی سنتی ایرانی را پرورش دادهاند.
صبح قزوین: چه نمادهای هنری در تعزیه میتوان یافت؟
ایزدفر:هنر تعزیه گرچه به وقایع و رویدادهای مذهبی میپردازد، اما در شیوهی اجرایی یکی از مدرنترین هنرهاست.
تعزیه مملو از علم نشانهشناسی است و در آن میبینیم که یک تشت آب تبدیل به رود فرات و یک گلدان تبدیل به نخلستان میشود و یک بار دور گلدان چرخیدن، معنای از مکه تا کربلا رفتن میدهد. همچنین بازیگر در حین بازی از نقشش فاصله میگیرد، با مردم حرف میزند و مجددا نقشش را ایفا میکند.
صبح قزوین: وضعیت فعلی تعزیه در استان قزوین چگونه است؟
ایزدفر: هم اکنون در استان شبی حدود 50 تعزیه برگزار میشود و همین نشاندهندهی استقبال مردم است.
تعزیهها در تمام شهرستانهای ما به صورت گروههای خودجوش برگزار میشوند، تعزیهخوانی عمدتا ساختار خانوادگی دارد و از پدر به پسر منتقل میشود و وابسته به خاندانهاست، بدین صورت که تمام فرزندان یک خانواده تعزیهخوان میشوند.
صبح قزوین: چه مشکلاتی در اجرای تعزیه در استان وجود دارد؟
ایزدفر: ما در تامین فضای تعزیه مشکل داریم و فضاهای فعلی یعنی سالنهای ورزشی یا فضاهای باز غیراستاندارد برای تعزیه مناسب نیستند.
بهترین مکان برای برگزاری تعزیه تکایاست و بهتر است در مساجد برگزار نشود، زیرا مسجد مکان مقدسی است و تکایا تقدس مساجد را ندارند.
صبح قزوین: تعزیهخوانها برای اجرا در مکان مناسب چه اقدامی انجام دهند؟
ایزدفر: گروههای تعزیه خوانی باید با معرفی مکان اجرا و با موافقت شهرداری و نیروی انتظامی مجوز بگیرند تا هم برای مردم مزاحمتی ایجاد نشود و هم نظارت بر آنها وجود داشتهباشد.
صبح قزوین: کمی درباره تاریخچه تکایا توضیح دهید.
ایزدفر: در زمان اوج تعزیه هر محلهای برای خود تکیه، مسجد، بازارچه و محل ورزشی مجزا داشت.
تکایا نیز فقط محل برگزاری تعزیه نبود، بلکه محل برگزاری ولیمهی جشن و عزا هم بود، از طرفی این تکایا وقفیاتی داشتند که متولیان از طریق آن وقفیات تکیه را برای برگزاری مراسمهای عمومی آماده نگه میداشتند و آن را طوری میساختند که استفادههای مختلفی از آن بشود.
صبح قزوین: چنین تکایایی در قزوین نیز وجود داشتهاند؟
ایزدفر: بله، در قزوین نیز محلات مختلف تکیه دارند و هنوز هم برخی محلات به نام تکیههایشان معروف هستند؛ مثل محله حسن نایب که از نام تکیه آن گرفتهشدهاست.
صبح قزوین: نظر شما درمورد ایراداتی که گاهی در متون تعزیه دیدهمیشود چیست؟
ایزدفر:متون تعزیه باید حتما بازنگری شود و گروههای برجسته باسابقه که تعزیه پیشینه تعزیهخوانی قوی در خاندانشان دارند، معمولا نسخههای معتبرتری میخوانند.
از سوی دیگر خود کتاب روضهالشهدا مسئلههای زیادی دارد که تعزیهخوانها سعی میکنند این نواقص را کاهش دهند و فقط آن بحث تشخصبخشیاش باقی بماند.
صبح قزوین: تعزیهخوانها تا چه حد میتوانند عنصر تخیل را وارد تعزیه کنند؟
ایزدفر:در تعزیه مقداری تخیل هم وارد میشود؛ اگر این تخیل آمیخته به خرافات و دروغ باشد ممنوع است، معمولا تعزیهخوانهای باسواد اینطور نیستند و نسخههای جعلی را نمیخوانند.
تعزیه هنر است و تشخصبخشی قسمتی از هنر است، اما چه در قسمت اشقیاء و چه در قسمت اولیاء نباید به سمت جعل و خرافات رفت.
صبح قزوین: دلیل استفاده از تخیل در تعزیه چیست؟
ایزدفر: تعزیهخوانها به دلیل اینکه میخواهند احساسات مردم را به قلیان درآورند، از عنصر تخیل استفاده میکنند.
از سوی دیگر واقعه عاشورا تنها یک روز بوده و به دلیل کم بودن اسناد تاریخی باید تخیل در آن وارد شود.
صبح قزوین: ترکیب هنرهای گوناگون در تعزیه چه تاثیری در محتوای آن دارد؟
ایزدفر: بسیاری مواقع زبان تعزیه شعر است و ناگزیر عناصر شعری در آن وارد میشوند، از طرفی تمام عناصر هنری، شعری، موسیقی و نمایشی در تعزیه وجود دارد و در نتیجه ترکیب هنرهای گوناگون را در برمیگیرد.
صبح قزوین: مثالی از استفاده عنصر تخیل در تعزیه بزنید.
ایزدفر: بسیاری از صحنههای تعزیه زبان حال است و دارای سندیتی نیست؛ مثلا زبان حال فضای عاشقانه بین امام حسین(ع) و حضرت علیاکبر(ع) میتواند در یک فضای شاعرانه بسط و گسترش پیدا کند تا بتوانند بر روی تماشاگر تاثیر بگذارند، اما باید توجه کرد که مطالب اضافی وارد نشود.
صبح قزوین: معمولا چه نوع موسیقی در تعزیهها استفاده میشود؟
ایزدفر: عمدتا در تعزیه موسیقی رزمی و سوزناک و سازهای بادی و کوبهای استفاده میشود. سازهای بادی مثل ترومپت قرنی و نی یا سازهای ضربهای طبل و ریز و درشت و اینها همیشه وجود داشته در جنگ ها به کار میرفتهاست.
صبح قزوین: درمورد تعزیهخوانهای دورهگرد چه نظری دارید؟
ایزدفر: نیروی انتظامی باید با تعزیهخوانهای دورهگرد برخورد کند، زیرا این افراد تعزیهخوان نیستند و کار آنها نوعی تکدیگری و سوءاستفاده از احساسات مردم است و باید جلوی آن گرفته شود.
تعزیه خوانی آداب و رسوم روش مخصوصی دارد که باید رعایت کرد و معینالبکاء که کارگردان تعزیه است، یک انسان عالم آگاه و داناست و در توان هرکسی نیست.
انتهای پیام/
ارسال دیدگاه