یادداشت /
"آژاکس" برجام انگلیسی-آمریکایی بر فرجام دولت ملی
کودتای ۲۸ مرداد سال 1332، با طرح و حمایت مالی و اجرائی سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا، سیا، ضدّ دولت محمد مصدق به انجام رسید و منجر به سقوط کابینه دوم دولت ملی دکتر مصدق شد و سرلشکر فضل‌الله زاهدی عهده‌دار تشکیل کابینه جدید شد.[
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از پایگاه خبری تحلیلی طنین یاس، علیرضا مالمیر نوشت:" اگردرآن وقت یک نفرمثلا از رجال، مثلا از علما ، یک جمعی ازمردم صداکرده بودند که ما نمی خواهیم این سلسله را...، مسیرتاریخ ایران رااگراین غفلت نشده بود برگردانده بودوما حالا ابتلا به این صحبت ها اینجا نداشتیم...دکتر مصدق بود.قدرت دردست دکتر مصدق آمد . اوبرای مملکت می خواست خدمت بکند؛ لکن اشتباهات هم داشت.یکی از اشتباهات این بود که آن وقتی که قدرت دستش آمد این را(محمدرضا پهلوی)خفه اش نکردکه تمام کند قضیه را.این کاری برای او نداشت. آن وقت هیچ کاری برای او نداشت.بلکه ارتش دست او بود. همه قدرت ها دست او بود. این مرد هم این ارزش رانداشت. آن وقت ...این اشتباهی بود که از دکتر واقع شد. "
, شبکه اطلاع رسانی راه دانا,حضرت امام خمینی(ره)پاریس ، 16/08/1357
,,
, صنعت نفت ایران دراوج مناقشات سیاسی داخلی در29اسفند 1329 ملی اعلام شد.این مهم ماحصل پیوند فریاد حق طلبی و تلاش های یک ملت برای شکستن سلطه بیگانه واستقرار آزادی و استقلال کشورازطریق جمعی از نمایندگان وطن دوست بود؛ که در راس آنها دکتر مصدق قرار داشت.
,ضعف کابینه های پس از جنگ جهانی دوم در بازسازی ویرانه های اقتصادی، یاس و نومیدی جامعه از وضعیت بغرنج کشور ومهمتر از همه موضوع استیفای حقوق ملت ایران از"نفت جنوب" بستر مناسبی رابرای تقویت نهضت ملی ایران فراهم ساخت. سرسختی شرکت نفت "ایران و انگلیس" در مذاکرات نفت بانمایندگان دولت ایران طی سالهای 1327 به بعد که به منظور افزایش سهم ایران ازدرآمد نفت وهمچنین تنش های سیاسی بین نیروهای سیاسی واجتماعی (شاه ومجلس، مالکان،توده ای ها و...)موجب بسیج افکار عمومی درجهت ملی کردن صنعت نفت شد.
,دراین بین نقش مرحوم "دکتر مصدق" درتهییج افکار عمومی و تبیین جنبه های غیر قانونی واستعماری امتیاز نفت و تلاش وی در تشکیل جبهه ملی و رهبری و هماهنگ نمودن اقدامات کمیسیون نفت مجلس از اهمیت کلیدی برخوردار بود.بنابراین به دنبال تصویب طرح ملی شدن نفت در هشتم اردیبهشت 1330 مجلس شانزدهم که به شدت تحت تاثیر محبوبیت بیش از حد و روز افزون مرحوم مصدق قرار گرفته بود با اکثریت آرا تمایل خودرا به نخست وزیری اوبه شاه اعلام داشت.
,دکتر مصدق نیز تصدی پست نخست وزیری را مشروط به تصویب قانون اجرای ملی شدن صنعت نفت توسط مجلس نمود. شاه که چاره ای نداشت درنهایت فرمان نخست وزیری مصدق وهم قانون مورد اشاره را یک جا پذیرفت.
,ازنکات اساسی قانون نحوه اجرای ملی شدن صنعت نفت که برای 28 ماه آینده مشغله اساسی دولت های ایران،انگلیس و حتی آمریکای جوان و موسسات بزرگ نفتی دنیا را تشکیل می داد، این بودکه دولت ایران موظف است بلافاصله تحت نظارت کمیته مشترک ازشرکت نفت ایران و انگلیس خلع ید کند. به این ترتیب دولت دکتر مصدق سوار بر افکار عمومی جامعه آن زمان ایران مکلف بر پیشبرد نهضتی بود که هدفش اخراج شرکت نفت ازایران ،برقراری حاکمیتی مستقل از بیگانگان،اجرای دموکراسی مبتنی بر مشروطیت بود.
,ازسوی دیگر دولت انگلستان و شرکت نفت که سالیان دراز سلطه خودرا بردربار و دولتمردان ومجلس ایران افکنده بودند،اکنون با یک مبارزه طلبی جدی در مهم ترین جبهه از اقتصاد خارجی (نفت)و پرستیژ سیاسی اش مواجه شده بودند.جنبش ملی ایران با ملی کردن صنعت نفت درسراسر کشور یک بازی قدرت سیاسی- اقتصادی بسیار قدرتمند رابه جریان انداخت که در آن نیروهای سیاسی- اجتماعی متعددی درایران وسایر کشورها خصوصا انگلستان وآمریکا کمپانی های نفتی و رسانه های جمعی به گونه های متفاوت نفوذ خودرا اعمال می کردند.
,
, , , نهضت ملی ایران می توانست به تحولی انقلابی بینجامد؛ ولی زود هنگام شکست را پذیرفت . با سقوط دولت ملی دکتر مصدق تمام آرزو های ضد استبدادی یک ملت به محاق رفت. درمورد کودتا تحلیل های بسیاری ازجانب مورخین و سیاست مداران منتشر شده است. اغلب تحلیل ها بردوگونه استوار است. گروه نخست، مسئولیت اصلی کودتا را متوجه توطئه مشترک آمریکا و انگلیس می دانند. دسته دوم بحران سیاسی، اقتصادی داخلی ایران علی الخصوص در دوره دوم نخست وزیری مصدق را ازعوامل مهم ومولد شرایط عینی کودتا معرفی نموده اند.
,
, , , اما به نظر می رسد تاثیر متقابل عوامل داخلی و خارجی کودتا بر یکدیگر غیر قابل انکار است. به عنوان مثال اگر جامعه را به بدن انسان تشبیه و ویروس را عامل خارجی فرض کنیم ، به مجرد ضعیف شدن بدن ویروس از محیط خارج وارد آن شده و منجر به تشدید ضعف و ناتوانی انسان می شود. درمورد کودتای 28 مرداد سال 1332 همین موضوع اتفاق افتاد. با وجود بحران های مالی، اجتماعی،تشتت سیاسی احزاب و دسته جات مختلف در پیکره جامعه عامل خارجی طی یک ائتلاف مشترک و برنامه ریزی شده ضربه نهایی رابر پیکره دولت ملی مرحوم مصدق وارد کرد. این بار اختناق شدیدتر از گذشته بر کشور حکمفرما شد. در بحث علل داخلی کودتا می توان به موارد زیر اشاره داشت:
,,
- شکست دکتر مصدق درحل سریع ومناسب موضوع نفت و به کارگیری درآمد نفت دربازسازی اقتصادی وانجام اصلاحات
- چند دستگی و فرقه گرایی مزمن دربین نیروهای سیاسی-اجتماعی ومذهبی نهضت و خصوصا مشی متغیر آنها درقبال نهضت و دولت مصدق
- اختلاف دکتر مصدق و آیت الله کاشانی و فروپاشی جبهه ملی
- نقش نیروهای محافظه کار و استبدادی وابسته به خارج ، ازقبیل شاه،ارتش ومحافظه کاران وابسته به انگلستان
- ملاحظه کاری و مماشات دکتر مصدق با هیات حاکمه وابسته به ایران ونیز سردرگمی وی دراتخاذ تصمیمات قاطع در روزهای سرنوشت ساز ودرمقابله با مشکلات داخلی
- اعتماد بیش از اندازه مرحوم مصدق به ایالات متحده امریکا به علت اینکه این کشور را در مقایسه با انگلستان یک چهره ضد استعمارمی پنداشت .
- شکست دکتر مصدق درحل سریع ومناسب موضوع نفت و به کارگیری درآمد نفت دربازسازی اقتصادی وانجام اصلاحات
- چند دستگی و فرقه گرایی مزمن دربین نیروهای سیاسی-اجتماعی ومذهبی نهضت و خصوصا مشی متغیر آنها درقبال نهضت و دولت مصدق
- اختلاف دکتر مصدق و آیت الله کاشانی و فروپاشی جبهه ملی
- نقش نیروهای محافظه کار و استبدادی وابسته به خارج ، ازقبیل شاه،ارتش ومحافظه کاران وابسته به انگلستان
- ملاحظه کاری و مماشات دکتر مصدق با هیات حاکمه وابسته به ایران ونیز سردرگمی وی دراتخاذ تصمیمات قاطع در روزهای سرنوشت ساز ودرمقابله با مشکلات داخلی
- اعتماد بیش از اندازه مرحوم مصدق به ایالات متحده امریکا به علت اینکه این کشور را در مقایسه با انگلستان یک چهره ضد استعمارمی پنداشت .
علل خارجی کودتا:
,درحالی که بعد ازقیام "سی تیر" برای هیات حاکمه انگلستان وخصوصا "چرچیل" و "ایدن" وزیر امور خارجه اش تنها راه چاره توسل به یک کودتا علیه مصدق بود. ولی آمریکایی ها هنوز مصدق را تنها شانس باقی مانده برای جلوگیری از گسترش "کمونیسم" وازدست نرفتن ایران برای غرب می دانستند.بنابراین تازمانی که دولت "ترومن" و "دین آچسن" وزیر امور خارجه اش برسر کار بود برای جلوگیری از هرج ومرج درایران می بایست از سقوط مصدق جلوگیری کرد.
,
, , , برای این کار لازم بود مشکلات اقتصادی مصدق ومسئله نفت حل می شد. بنابراین تلاش های انگلستان برای همسو کردن سیاست آمریکا باطرح توطئه براندازی تاروی کار آمدن جمهوری خواهان به جایی نرسید.ازطرف دیگر مرحوم مصدق نیز در عکس العمل به توطئه های انگلیس برای سقوط وی دست به یک اقدام جسورانه زد ودر مهرماه 1331 رابطه سیاسی با انگلستان را رسما قطع کرد. انگلستان فهمید تا حمایت ایالات متحده را برای سرنگونی مصدق جلب نکند ؛کاری از پیش نخواهد برد.با پیروزی جمهوری خواهان و روی کار آمدن" آیزنهاور" و برادران "دالس" در دی ماه 1331 دولت انگلستان تلاش کرد تا با تکیه بر بهانه قدیمی خطر کمونیسم به آمریکایی ها بقبولاند که مشکل اصلی خود مصدق است. آنها آمریکایی ها را متقاعد کردند که با سرنگونی دولت مصدق می توان یک حکومت طرفدار غرب را جایگزین کرد تا به هدف اصلی نایل آمد.
,حکومت محافظه کار انگلستان اکنون زمینه را برای اجرای طرح براندازی تحت عنوان "عملیات چکمه" کاملا آماده می دید وآن را دراختیار "کرمیت روزولت" فرمانده عملیات سیا درخاورمیانه قرارگرفته بود. اکنون دولت آمریکا حاضر به بررسی آن بود.آمریکایی ها پس از بررسی طرح، نام آن را "عملیات آژاکس" گذاشتند.
,این طرح توطئه شامل اقدامات زیر بود که می بایست توسط عوامل داخلی و خارجی به اجرا گذاشته شود:
,,
- یک مبارزه سیاسی و تبلیغاتی دامنه دار راه بیفتد که ضمن آن مصدق به عنوان یک چهره مرموز کمونیست نقابدار معرفی شود.
- اپوزیسیون نیز تشویق به ایجاد هرج ومرج وآشوب گردد.
- شاه زیر فشار قرارگیرد که مصدق رابرکنار کند و "زاهدی" را به جای خود منصوب نماید.
- پشتیبانی افسران ارتش برای جانشینی زاهدی به جای مصدق جلب گردد.
- یک مبارزه سیاسی و تبلیغاتی دامنه دار راه بیفتد که ضمن آن مصدق به عنوان یک چهره مرموز کمونیست نقابدار معرفی شود.
- اپوزیسیون نیز تشویق به ایجاد هرج ومرج وآشوب گردد.
- شاه زیر فشار قرارگیرد که مصدق رابرکنار کند و "زاهدی" را به جای خود منصوب نماید.
- پشتیبانی افسران ارتش برای جانشینی زاهدی به جای مصدق جلب گردد.
, برنامه کودتا توسط عوامل آمریکا درایران به اجرا درآمد. درغروب 24مرداد 1332 تعدادی از یاران مصدق دستگیر شدند.به منظور بازداشت نمودن مصدق فرمان های عزل وی و نصب زاهدی به عنوان نخست وزیر که توسط شاه امضا و سپس به وسیله آمریکایی ها نوشته شده بود؛ طبق برنامه ابلاغ شد.هرچند که با اطلاع رسانی "حزب توده " این مرحله از توطئه شکست خورد، ولی دولت مصدق که کنترل اوضاع را ازدست داده بودکاری جز نظاره کردن بر اقدامات توطئه چینان سفارت آمریکا و کودتا چیان داخلی شان ازدستش برنی آمد.
,مرحله نهایی کودتا در روز 28 مرداد 1332 به اجرا درآمد. عوامل آمریکا و انگلیس همراه با مزدوران داخلی با خرید توده های خیابانی و پخش چند صدهزار دلار توانستند درمقابل حیرت عمومی مردم تهران و سکوت افکار عمومی کودتا رارهبری کنند.دکتر مصدق دستگیر ودر منزل خود در "احمد آباد مستوفی" درکنج عزلت و غربت روزگار گذرانید.
,,
, , , برای موفقیت نهضت و شکست دشمنان داخلی همه چیز به حل و فصل مناسب موضوع نفت بستگی داشت؛ که متاسفانه مرحوم مصدق درحل این قضیه عاجر ماند.اقتصاد ایران راکد و دولت فقیر بود واز عهده هزینه های روز مره خود برنمی آمد. دولت مرحوم مصدق به ضعف های ساختاری نیز دچار بود. از آن جمله بی کفایتی و فساد دستگاه اداری و قضایی، رقابت ها و قدرت طلبی های مزمن دردرون حکومت واز همه مهم تر وجود حاکمیت دوگانه (شاه و مجلس)مانع وجود یک قوه مجریه کارآمد و موثر بودند.
,دکتر مصدق درسازماندهی نیروی عظیم مردمی در درون یک سازمان متشکل و حزب نیرومند که بتواند حملات استبداد را درهم شکند؛ موفق نبود.بعضی براین عقیده هستند که دکتر مصدق حمایت و محبوبیتش رااز احساسات شدید ملی-مذهبی توده های مردم گرفته بود، سعی نکرد به آن جهتی معقول بدهد و از این سطح فراتر نرفت.
,کشمکش های بی پایان برسر تسلط برارتش ،قدرت شاه و رفراندوم برای انحلال مجلس هفدهم همگی مولد شرایط عینی کودتا بودند.این مهم درنهایت توسط عوامل آمریکایی-انگلیسی ودستیاران داخلی برای براندازی دولت مصدق به اجرا درآمد.
]
ارسال دیدگاه