دانا گزارش می دهد؛
در نکوداشت استاد اسماعیلی و نوای ضرب سازی که جاودانه شد
مرحوم اسماعیلی موسیقیدان و نوازنده پیشکسوت تنبک یکی از بهترین نوازندگان تنبک در ایران بود که سابقه همکاری با موسیقی دان های برجسته ایرانی را در کارنامه خود دارد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ استاد محمد اسماعیلی موسیقیدان و نوازنده پیشکسوت تنبک یکشنبه (۲۲ مردادماه) بعد از تحمل یک دوره بیماری درگذشت.
مرحوم اسماعیلی یکی از بهترین نوازندگان تنبک در ایران بود که سابقه همکاری با موسیقی دان های برجسته ایرانی را در کارنامه خود دارد. ایشان در اوج جوانی ازدواج کرده و مجید اسماعیلی فرزند و یادگار استاد، نوازنده بنامِ ساز ویلنسل و ساکن تهران است.
به کمک دایی ها با نوازندگی آشنا شد
محمد اسماعیلی با نام اصلی محمد علی اسماعیلی متین چهارم شهریور سال ۱۳۱۳ در تهران متولد شد. او سال ۱۳۳۰ توسط دایی های خویش مصطفی و مرتضی گرگین زاده به حسین تهرانی معرفی شد؛ دایی های محمد از جمله نوازندگان ترومپت و کلارینت و در جامعه موسیقی تهران از شهرت و معروفیت زیادی برخوردار بودند. آنها با اساتید زیادی معاشرت می کردند و در همین معاشرت ها بود که این هنرمند نوجوان با صدای پنجه های توانمند حسین تهرانی آشنا و شیفته هنر و شخصیت او شد.
مصطفی گرگین‌زاده با قدرشناسی و احترام از حسین تهرانی یاد می‌کند و می‌گوید: «هر چه داشت بدون بخل به خواهرزاده‌ام یاد داد و از استادی و پدری هیچ کوتاهی نکرد.»
خود اسماعیلی درباره نحوه آشنایی و شاگردیش نزد استاد تهرانی می گوید:« من دریک خانواده مذهبی متولد شدم، خانواده‌ای که چندان روی خوشی با موسیقی نداشتند آن‌هم ساز تنبک؛ بنابراین در انتخاب مسیرهنری‌ام مکافات بسیاری کشیدم. خانواده‌ام همیشه اصرار براین داشتند که این ساز را کنار بگذارم اما من بواسطه دایی‌هایم (مرتضی و مصطفی گرگین زاده) که هر دو درعالم موسیقی فعالیت می‌کردند و موزیسین بودند با استاد تهرانی آشنا شدم. دایی‌ام با استاد تهرانی دوست بود و با ایشان مراوده داشتند. یک روز دایی‌ام به دیدن استاد تهرانی رفته بودند و من نیز همراه آنها بودم، درآن دیدار از استاد تقاضا کردند امتحانی در خصوص تنبک نوازی از من داشته باشند. آقای تهرانی آن زمان تا ازکسی امتحان نمی‌گرفتند، قبول نمی‌کرد. من هم پیش ازاین به‌دلیل علاقه‌مندی که به تنبک کم و بیش ساز می‌نواختم آن روز امتحان برگزار شد و من هم دست و پا شکسته جواب ایشان را دادم و همان روز ایشان شماره تلفنشان را به من دادند و گفتند تماس بگیرم. این تماس سبب شد بتوانم ۳۰ سال درخدمت استاد بزرگم تلمذ کنم.»
مراحل پیشرفت و تسلط در فنون تنبک نوازی
گذشت زمان نشان داد که انتخاب و تشخیص حسین تهرانی چقدر بجا بوده است. محمد اسماعیلی می‌گوید: «افتخار من این است که سال‌های زیادی از عمر خود را در مکتب این استاد نازنین بوده‌ام. او قبل از هر چیز، معلم زندگی‌ام بود. بسیار کم حرف میزد، بیشتر فکر می‌کرد و به این کار اعتقاد داشت. او می‌گفت اول باید پاک و سالم باشید و بعد هنرمند، کسی که در اثر آلودگی‌های محیط، نیازمند شد و هنرش را به پستی کشانید، دیگر هنرمند نیست، زیرا ناگزیر است پیش هر کسی دست دراز کند و به حیثیت هنری خود لطمه بزند. کسی که هنرش را بفروشد، شایسته عنوان هنرمند بودن را ندارد.»
محمد اسماعیلی خیلی زود مراحل پیشرفت و تسلط به فنون تنبک نوازی را نزد تهرانی گذراند و به عنوان جانشین او شناخته شد. اسماعیلی در نخستین گروه تنبک که به همت حسین تهرانی و به تشویق روح‌الله خالقی به راه افتاده بود. در کنار هوشنگ ظریف، محمود رحمانی پور و نصرت‌الله گلپایگانی، نخستین فعالیت خود را آغاز کرد. او تنها کسی بود که ساز اول و تخصصی‌اش تنبک بود؛ مابقی افراد در سازهای دیگر تخصص داشتند.
بعدتر به گروهی به سرپرستی فرامرز پایور اضافه شد و در کنار بزرگان آواز و موسیقی نوازندگی کرد؛ اسماعیلی در این باره می گوید:« با بزرگان کار کردن غیرهنر، زندگی کردن را به انسان می‌آموزد و این خیلی مهم است. در کارهایی که با گروه پایور اجرا کردیم آقای شجریان هم حضور داشتند و در تالار وحدت برگزار شد اما بعد انقلاب این همکاری با آقای شهرام ناظری بود و بعد آن همراه با گروه به آمریکا و فرانسه سفر کردیم و برنامه‌های مختلفی درکنار نوازندگان بنامی چون علی‌اصغر بهاری، جلیل شهناز، محمد موسوی روی صحنه رفت.»
تک نوازی استاد اسماعیلی در دوران جوانی
زنده‌یاد اسماعیلی سال ۱۳۳۷ در گروه‌های موسیقی مشغول به کار شد و در ارکسترهای موسیقی ملی و گروه تنبک شروع به همکاری کرد و بعد از پنج سال برای اجرای برنامه‌های موسیقی ملی و هر چه بیشتر شناساندن آن به کشورهای آفریقایی، آسیایی، اروپایی و آمریکایی مسافرت کرد و برنامه‌هایی اجرا کرد.
این هنرمند فقید از سال ۱۳۴۳ در هنرستان موسیقی ملی مشغول تدریس شد و سال ۱۳۴۵ سرپرستی گروه تنبک وزارت فرهنگ و هنر آن زمان را عهده‌دار شد. شیوه نوازندگی زنده‌یاد اسماعیلی شیوه حسین تهرانی بوده و سابقه طولانی در تکنوازی و همراهی با ارکستر داشته است.
اسماعیلی در دهه ۱۳۶۰ به سرپرستی فرامرز پایور (سنتور) و همراهی جلیل شهناز (تار)، علی‌اصغر بهاری (کمانچه) و محمد موسوی (نی)، گروه اساتید موسیقی ایران را تشکیل داد و با این گروه، سفرهای متعددی به کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکا داشت.
تدریس در هنرستان موسیقی
او در هنرستان موسیقی ملی با صلاحدید بزرگان به جای تهرانی، استاد خود برای تدریس انتخاب شد و در تربیت هنرجویان تلاش و کوشش فراوانی کرد. در همین برهه از زندگی‌اش بود که اسماعیلی همراه با حسین دهلوی و جمعی دیگر (هوشنگ ظریف، فرهاد فخرالدینی و مصطفی پور تراب) نوشتن کتاب «آموزش تنبک» را آغاز کرد. این کتاب اولین گام مهم در آموزش سازهای کوبه‌ای ایرانی بود؛ کتابی که با توجه به ویرایش های متعددی که محمد اسماعیلی و شاگردانش برای آن کرده‌اند هنوز هم بی‌رقیب است.
هنگام تدوین این کتاب، حسین تهرانی هنوز در قید حیات بود. او به نواختن نمونه‌ای از تمرین‌ها می‌پرداخت. هوشنگ ظریف نوشتن نت‌ها و حسین دهلوی و پورتراب نظارت فنی را بر عهده داشتند. محمد اسماعیلی نیز این تمرین‌ها را به شاگردان آموزش می‌داد. او از همان جوانی درباره تنبک تحقیق می‌کرد و خود نیز روحیه پژوهش‌گرانه‌ای داشت.
درس زندگی به سامان احتشامی
کتاب‌های محمد اسماعیلی
او شیوه‌های مختلف تنبک نوازی را به خوبی می‌شناخت. خلاصه‌ای از دانسته‌های محمد اسماعیلی درباره وزن‌های زورخانه در کتاب "تاریخ و فرهنگ زورخانه" نوشته غلامرضا انصاف پور منعکس است. از نشر این کتاب سال‌ها می‌گذرد و هم‌اکنون نیز نادر است.
محمد اسماعیلی یکی از نوازندگان با تکنیک است، چراکه او در هنگام نواختن تنبک استفاده کامل را از چوب و گرفت‌های تنبک می‌کند. قابلیت نوازندگی محمد اسماعیلی در همراهی ارکستر و تکنوازی‌ها، مثال‌زدنی است.
خاطره ای در نکوداشت استاد اسماعیلی
اسماعیل تهرانی (آهنگساز و رهبر ارکستر شهر تهران) در مراسم نکوداشت استاد اسماعیلی که در سال 96 در تالار وحدت برگزار شد، با قدردانی از مقام هنری محمد اسماعیلی بیان کرد: «مولانا فرمود این علم موسیقی بر من چون شهادت است / چون مومنم شهادت و ایمانم آرزوست. این بیت از مولانا را برای شما خواندم که دوست دارم در ابتدای صحبت‌هایم با این مقوله باور خود را درباره استاد اسماعیلی بگویم. به هر ترتیب همه ما از بدو تولد زیر پوشش دو معلم آموزش می‌بینیم و تربیت می‌کنیم. یکی «معلم پنهان» و دیگری «معلم آشکار». «معلم پنهان» همان خانواده است که از آنها آموزش‌های لازم را دریافت می‌کنیم. البته بخش دیگری از این معلم پنهان نیز جامعه است که از این جامعه رفتارهایی را هم یاد می‌گیریم. بخش دیگر نیز «معلم آشکار» است که همه این‌ها زیر نظر یک معلم یا آموزگار آموزش دیده می‌شود. اما در زندگی به برخی معلم‌های آشکار برمی خوریم که هم «معلم پنهان» هستند و هم «معلم آشکار» و استاد محمد اسماعیلی یکی از همین معلمان دو وجهی من در زندگی بود.
وی ادامه داد: وقتی وارد هنرستان موسیقی شدم تعدادی از استادان بودند که این دو ویژگی را که به آن اشاره کردم، داشتند. بنده به خاطر دارم در سال ۱۳۴۰ استاد حسین دهلوی مدیر وقت هنرستان موسیقی سازهای مهجوری را وارد هنرستان کردند که ما این شانس را داشتیم در این کلاس‌ها حضور داشته باشیم. در این راستا مرحوم حسین تهرانی مامور شد که کلاس‌های آموزش تمبک را به عهده بگیرند اما بعد از چند سالی که گذشت ایشان گرداندن کلاس را به عهده محمد اسماعیلی گذاشت و ما این افتخار را داشتیم که تا پایان دیپلم در محضر ایشان به فراگیری بپردازیم.
وقتی ما در کلاس حسین تهرانی بودیم او می‌گفت: «قبل از موسیقیدان بودن انسان باشید». که متاسفانه الان این جمله را از کمتر استادی می‌شنویم. به هر حال بعد از استاد حسین تهرانی، استاد محمد اسماعیلی به ما احساس مسئولیت، باریک بینی، تیز بینی و دقت عمل، آداب رفتاری، پنداری و گفتاری، نظم و اخلاق هنری و در پایان همه این‌ها تکنیک یا همان فن نوازندگی تمبک را آموخت. ما سال‌های سال در خدمت محمد اسماعیلی بودیم و از او درس زندگی گرفتیم. او همیشه مانند برادر بزرگ‌تر و پدر مواظب ما بود.»
ارسال دیدگاه