تهران در لبه خشکی؛
پرشدگی سدها به ۳۲٪ رسیده، مصرف شهروندان ۵۰ درصد بیش از الگو/ شهرداری نیز در استفاده از پساب «بدعهد» شد
با وجود ۹۷ میلیون مترمکعب صرفهجویی در یک سال گذشته، معادل آب سه ماه مصرف پایدار، تهران امروز در نزدیکترین فاصله خود با بحران آب قرار دارد: پرشدگی سدهای تأمینکننده پایتخت تنها ۳۲ درصد است، میانگین مصرف سرانه به ۱۹۶ لیتر رسیده و شهرداری تهران کمتر از ۳.۵ درصد تعهد خود در جایگزینی آب شرب با پساب را انجام داده است.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ تهران در حال گذر از یکی از تاریخسازترین بحرانهای آبی خود است؛ بحرانی که ریشه در ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی دارد: خشکسالیهای سهگانه پیاپی، کاهش بارشهای پایدار، افت تدریجی ذخایر سطحی و سوءمدیریت مصرف.
خبرنگار اقتصادی راه دانا در گزارشی جامع به تحلیل آمارهای رسمی و نظرات کارشناسان آبی پرداخت و دریافت که سطح آب سدهای کرج، لتیان و لتیان جنوب — سهگانه اصلی تأمین آب پایتخت — اکنون تنها به ۳۲ درصد پرشدگی رسیده است. این رقم، پایینترین سطحی است که در یک دهه گذشته ثبت شده و نشان میدهد تهران دیگر در مسیر «کاهش تدریجی» آب نیست، بلکه در حاشیه بحران جدی قرار دارد.
در این شرایط، سازمان آب و فاضلاب تهران (آبفا) بارها بر الگوی مصرف ۱۳۰ لیتر در روز برای هر نفر تأکید کرده، رقمی که بر اساس استانداردهای جهانی، کافی برای تأمین نیازهای بهداشتی و شرب بدون هدررفت است.
اما دادههای عملیاتی سال جاری نشان میدهد میانگین واقعی مصرف شهروندان به ۱۹۶ لیتر رسیده، یعنی ۵۰.۷ درصد بیش از حد استاندارد.
وی گفت:
«هر شهروند تهرانی در حال حاضر روزانه ۶۶ لیتر آب بیشتر از آنچه لازم است مصرف میکند. این رقم در مجموع، معادل بیش از ۱۸۰ میلیون لیتر آب اضافی در روز یا حدود ۶۶ میلیون مترمکعب در سال است، حجمی که میتوانست دو ماه دیگر از تداوم تأمین آب پایتخت را تضمین کند.»
این افزایش مصرف، البته یکنواخت توزیع نشده است. بررسیها نشان میدهد تنها ۳۳ درصد از جمعیت تهران (معادل حدود ۳ میلیون نفر) در گروه «پله اول مصرف» یعنی زیر ۱۰ مترمکعب در ماه قرار دارند و مصرف آنها با الگوی ملی همسو است. در مقابل، بیش از دو سوم شهروندان همچنان آب را فراتر از حد مجاز مصرف میکنند، بخشی عمده از این مازاد مربوط به ساختمانهای مسکونی بزرگ، واحدهای تجاری و برخی ادارات دولتی است که هنوز فاقد سامانههای کنترل مصرف هستند.
با این وجود، تلاشهای همگانی در ماههای گذشته نتیجه ملموسی داشته است: کاهش مصرف سالانه از ۱.۲ میلیارد مترمکعب به حدود ۱.۱ میلیارد مترمکعب — یعنی صرفهجویی ۹۷ میلیون مترمکعبی.
خبرنگار ما افزود:
«این حجم صرفهجویی، تنها برابر با تأمین آب سه ماه کامل برای جمعیت تهران است. اگر این همکاری فراموش شود، فردا ممکن است نوبت به قطعیهای برنامهریزیشده برسد، و آن، وضعیتی است که هیچیک از ساکنان پایتخت از آن مصون نخواهد بود.»
برای جلوگیری از رسیدن به این سناریو، مهندسان آبفا در ماههای گذشته راهکاری غیرمستقیم اما مؤثر را در دستور کار قرار دادهاند: تنظیم فشار شبکه در ساعات غیراوج مصرف.
این روش، که بهصورت شبانه و در بازههای مشخصی اجرا میشود — نه تنها از پارگی لولهها در شرایط کمآبی جلوگیری کرده، بلکه کاهش ۴ تا ۷ درصدی در حجم جریان را نیز به همراه داشته است.
وی تصریح کرد:
«هیچ برنامهای برای گسترش ساعتهای کاهش فشار وجود ندارد، مگر اینکه وضعیت سدها بهشدت وخیمتر شود. هدف فعلی، پایداری شبکه بدون قطعی است، نه تحمیل محدودیت.»
در این میان، شهروندان نیز نقش کلیدی ایفا کردهاند: آمار نشان میدهد ۸۵ درصد از خانوارهای تهران اکنون از پمپ و مخزن استاندارد بهره میبرند، تجهیزاتی که در شرایط کاهش فشار، تعادل توزیع آب را در طبقات مختلف ساختمان حفظ میکنند.
وی ادامه داد:
«آپارتمانهایی که بدون این سیستمها ساخته شدهاند، بیشترین گلایهها را ثبت کردهاند، اما در واقع مشکل از شبکه نیست، از ساختار ساختمان است. آینده آبرسانی پایدار، به استانداردسازی تجهیزات داخلی بستگی دارد.»
علاوه بر این، کارشناسان تأکید میکنند که کاهش مصرف بدون افت رفاه امکانپذیر است. نصب سردوشهای کممصرف، شیرآلات دوگانه (شستوشو و تخلیه کمحجم)، و سیستمهای بازیابی آب خاکشستشده، میتواند بهراحتی ۳۰ درصد از مصرف خانگی را کاهش دهد.
تاکنون بیش از ۶۵۰ هزار قطعه از این تجهیزات توسط آبفا بهصورت رایگان یا با حمایت مالی در منازل و ادارات نصب شده، اما این رقم، تنها قسمت کوچکی از نیاز ۳.۲ میلیون واحد مسکونی و تجاری پایتخت است.
در بُعد دیگری از بحران، شهرداری تهران، بزرگترین مصرفکننده غیرخانگی آب در کشور — مورد انتقاد جدی قرار گرفته است.
«سالانه ۱۷۸ میلیون مترمکعب آب از چاههای شهرداری برای آبیاری فضای سبز استفاده میشود. طبق توافقهای رسمی، ۱۴۵ میلیون مترمکعب از این حجم باید با پساب تصفیهشده جایگزین میشد، اما آمار عملیاتی نشان میدهد تنها ۵ میلیون مترمکعب (یعنی کمتر از ۳.۵ درصد) از این تعهد اجرا شده است.»
همچنین، واگذاری ۵۲ حلقه چاه با کیفیت آب شرب، که در سالهای گذشته بهعنوان بخشی از تبادل منافع با آبفا مصوب شده بود — تا امروز بهطور کامل انجام نگرفته و برخی از چاهها همچنان در اختیار شهرداری ماندهاند.
در مقابل، حرکت به سوی شبکه هوشمند آب ادامه دارد: طی دو سال گذشته، ضریب هوشمندی — شامل سنجش لحظهای جریان، شناسایی نشت، کنترل از راه دور و تقسیمبندی بخشهای مصرف، از ۶۰ به ۸۵ درصد افزایش یافته است.
پروژههای کلیدی مانند خط انتقال قمر بنیهاشم (با ظرفیت ۲.۵ مترمکعب در ثانیه) نیز در حال بهرهبرداری است و ظرفیت توزیع را در مناطق جنوبی و جنوبشرقی تهران تقویت کرده است.
وی افزود:«هوشمندسازی فقط یک سرمایهگذاری فنی نیست؛ یک سیاست بقا است. هر درصد افزایش در این ضریب، هزاران مترمکعب آب را از هدررفت نجات میدهد.»
در نهایت، تحلیل ترکیبی از وضعیت سدها، مصرف شهروندان و عملکرد نهادهای شهری، پیام روشنی دارد:
تداوم تأمین آب تهران دیگر به امید بارشهای آینده، بلکه به سه عامل مشخص وابسته است:
– نزدیکشدن مصرف سرانه به ۱۳۰ لیتر از طریق آگاهیبخشی و اصلاح رفتار،
– افزایش چشمگیر استفاده از پساب برای مصارف غیرشرب، بهویژه توسط شهرداری،
– و تسریع در اجرای شبکههای هوشمند و استانداردسازی تجهیزات داخلی در ساختمانها.
راه دانا در پایان این گزارش، با نقلقولی از یکی از مسئولان ارشد آبفا ختم کرد:«ما دیگر در مرحله هشدار نیستیم — در مرحله اجرای اجتنابناپذیر هستیم. هر قطره آبی که امروز صرفهجویی شود، فردا یک قطره اطمینان برای سلامت، امنیت و ثبات شهری است. تهران میتواند بقا داشته باشد، اما شرط آن، همکاری جمعی و مسئولیتپذیری فردی است.»
ارسال دیدگاه